A2 ઘી: સામાન્ય ઘીથી ત્રણ ગણું મોંઘું, શું છે ખાસ? આરોગ્ય માટે કેટલું ફાયદાકારક?

•   A2 ઘી: સામાન્ય ઘીથી ત્રણ ગણું મોંઘું, શું છે ખાસ? આરોગ્ય માટે કેટલું ફાયદાકારક?

ભારતીય બજારોમાં A1 અને A2 લેબલવાળા દૂધ, ઘી અને માખણનું વેચાણ જોરશોરથી થઈ રહ્યું છે. ખાસ કરીને A2 ઘીનું માર્કેટિંગ એવું કરવામાં આવે છે કે તે સામાન્ય દેશી ઘી કરતાં વધુ સ્વાસ્થ્યપ્રદ છે. બજારમાં જ્યાં સામાન્ય ઘી 1000 રૂપિયા પ્રતિ કિલોમાં મળે છે, ત્યાં A2 ઘી 3000 રૂપિયા સુધી વેચાય છે. ડેરી કંપનીઓનો દાવો છે કે A2 ઘી દેશી ગાયોના દૂધમાંથી બનાવવામાં આવે છે, જેમાં A2 બીટા-કેસીન પ્રોટીન હોય છે, જે A1 પ્રોટીન કરતાં સરળતાથી પચે છે અને શરીરમાં સોજો (ઇન્ફ્લેમેશન) ઘટાડે છે. પરંતુ શું આ દાવાઓ સાચા છે, અને શું A2 ઘી ખરેખર તેની કિંમતને ન્યાય આપે છે?

A2 ઘીના દાવાઓ

ડેરી કંપનીઓ દાવો કરે છે કે A2 ઘી દેશી ગાયોના દૂધમાંથી બનાવાય છે, જેમાં A2 બીટા-કેસીન પ્રોટીન હોય છે, જે પાચન માટે સરળ અને ઓછું બળતરા પેદા કરે છે. તે પોષક તત્ત્વોથી ભરપૂર છે, જેમાં ઓમેગા-3 ફેટી એસિડ્સ, કન્જુગેટેડ લિનોલિક એસિડ (CLA), અને વિટામિન A, D, E, K શામેલ છે. પાચનતંત્રને મજબૂત કરે છે, રોગ પ્રતિકારક શક્તિ વધારે છે, ત્વચાને નિખારે છે, અને હૃદયના સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક છે.
ઘાવ ઝડપથી રૂઝાય છે અને આયુર્વેદના સિદ્ધાંતો અનુસાર સ્વાસ્થ્ય માટે શ્રેષ્ઠ છે.

આ દાવાઓના કારણે A2 ઘીને ‘સુપરફૂડ’ તરીકે પ્રમોટ કરવામાં આવે છે, પરંતુ FSSAI અને નિષ્ણાતોના મંતવ્યો આની સત્યતા પર સવાલ ઉભા કરે છે.

FSSAIનું વલણ અને નિયમો

ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ ઓથોરિટી ઓફ ઈન્ડિયા (FSSAI)એ 21 ઓગસ્ટ 2024ના રોજ એક એડવાઈઝરી જાહેર કરી હતી, જેમાં A1 અને A2 લેબલવાળા દૂધ, ઘી, અને માખણનું વેચાણ “ભ્રામક” ગણાવ્યું હતું. FSSAIનું કહેવું હતું કે આ લેબલિંગ ફૂડ સેફ્ટી એન્ડ સ્ટાન્ડર્ડ એક્ટ, 2006ના નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરે છે, કારણ કે દૂધના ધોરણોમાં A1 અને A2નું વર્ગીકરણ માન્ય નથી. કંપનીઓને છ મહિનામાં આવા લેબલવાળા ઉત્પાદનો ખતમ કરવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો હતો.

જોકે, 26 ઓગસ્ટ 2024ના રોજ સ્ટેકહોલ્ડર્સ સાથે વધુ ચર્ચા માટે FSSAIએ આ એડવાઈઝરી પાછી ખેંચી હતી. આ નિર્ણયે ગ્રાહકોમાં મૂંઝવણ વધારી છે, કારણ કે A2 ઘીના ફાયદાઓના દાવાઓ હજુ વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબિત થયા નથી.

A1 અને A2 ઘી: શું છે ફરક?

• A1 અને A2નો તફાવત બીટા-કેસીન પ્રોટીન પર આધારિત છે, જે દૂધમાં મળતું મુખ્ય પ્રોટીન છે. આ તફાવત ગાયની નસ્લ પર નિર્ભર કરે છે.
• A1 બીટા-કેસીન: યુરોપીય નસ્લની ગાયો (જેમ કે હોલ્સ્ટીન)ના દૂધમાં વધુ હોય છે.
• A2 બીટા-કેસીન: ભારતીય દેશી ગાયો (જેમ કે ગીર, સાહિવાલ, થારપારકર)ના દૂધમાં સામાન્ય રીતે મળે છે.

બીટા-કેસીનના આ બે પ્રકારો એમિનો એસિડના 67મા સ્થાને ફેરફારને કારણે અલગ પડે છે, જે પાચન પ્રક્રિયાને અસર કરે છે. કેટલાક અભ્યાસો સૂચવે છે કે A2 દૂધ પચવામાં સરળ હોઈ શકે છે, પરંતુ આ દાવાઓ પર હજુ વધુ સંશોધનની જરૂર છે. ઘી, જે 99.5% ચરબીથી બનેલું હોય છે અને તેમાં પ્રોટીનનું પ્રમાણ નજીવું હોય છે, તેમાં A2 પ્રોટીનના ફાયદાના દાવાઓ ભ્રામક લાગે છે.

નિષ્ણાતોના મંતવ્યો શું છે ?

આર.એસ. સોઢી (ઈન્ડિયન ડેરી એસોસિએશન): “A2 ઘીનું માર્કેટિંગ એક ‘તમાશો’ છે. ઘીમાં 99.5% ચરબી હોય છે, પ્રોટીન નથી. A2 પ્રોટીનના ફાયદાના દાવાઓ વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબિત નથી. 600-1000 રૂપિયા કિલોનું ઘી A2 લેબલ લગાવીને 2000-3000 રૂપિયામાં વેચાય છે, જે ગ્રાહકોને ગેરમાર્ગે દોરે છે.”

ડૉ. વિભૂતિ રસ્તોગી (ડાયટિશિયન, દિલ્હી): “A2 ઘીના ફાયદાઓના દાવાઓ વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબિત નથી. ઘીમાં પ્રોટીન નથી, તો A2 પ્રોટીનનો દાવો કેવી રીતે? આયુર્વેદ પણ A2 ઘીને વધુ સારું ગણાવતું નથી. આ માત્ર માર્કેટિંગની ચાલ છે.”

આયુર્વેદ અને આધુનિક વિજ્ઞાન

આયુર્વેદમાં ઘીને સ્વાસ્થ્ય માટે ફાયદાકારક ગણવામાં આવે છે, જે પાચન, રોગ પ્રતિકારક શક્તિ, અને ત્વચાના સ્વાસ્થ્યને સુધારે છે. ઘીમાં વિટામિન A (28.21 IU/g), D (11.42 IU/g), E (31.55 IU/g), K અને ફોસ્ફોલિપિડ્સ હોય છે, જે હૃદયના સ્વાસ્થ્ય અને ઘાવ રૂઝવવામાં મદદ કરે છે. જોકે, આ ફાયદાઓ A2 ઘી સુધી મર્યાદિત નથી. સામાન્ય ઘીમાં પણ આ ગુણો હોય છે. આયુર્વેદના 3000 વર્ષ જૂના ગ્રંથોમાં ઘીના ઔષધીય ગુણોનું વર્ણન છે, પરંતુ A2 બીટા-કેસીનનો ખાસ ઉલ્લેખ નથી.

A2 ઘીના ફાયદાઓના દાવાઓ, જેમ કે સરળ પાચન, રોગ પ્રતિકારક શક્તિ, અને હૃદયનું સ્વાસ્થ્ય, હજુ વૈજ્ઞાનિક રીતે સાબિત નથી. ઘીમાં 99.5% ચરબી હોય છે, અને A2 બીટા-કેસીન પ્રોટીનનું પ્રમાણ નજીવું હોવાથી, તેના ખાસ ફાયદાના દાવાઓ ભ્રામક લાગે છે. આયુર્વેદમાં ઘીના ફાયદા નોંધાયા છે, પરંતુ A2 ઘીને સામાન્ય ઘીથી શ્રેષ્ઠ ગણાવવાનો કોઈ આધાર નથી. FSSAIની એડવાઈઝરી પાછી ખેંચાઈ હોવા છતાં, ગ્રાહકોએ A2 ઘીની ત્રણ ગણી કિંમત ચૂકવતા પહેલાં તેની સત્યતા ચકાસવી જોઈએ.

આ પણ વાંચો- ટ્રેકિંગની મજા અચાનક ડરમાં ફેરવાઈ ગઇ! જુઓ વાંદરાએ શું કર્યું?