Shikshapatri :ભગવાન સ્વામિનારાયણે સત્સંગીઓ માટે આપેલ આદેશો કહો તો આદેશો કે ઉપદેશનો ગ્રંથ   એટ્લે શિક્ષાપત્રી. માત્ર 212 શ્લોકમાં આપેલ ધર્મપાલનનો આદેશ એ શિક્ષાપત્રી. માત્ર સરસંગીઓ માટે જ નહીં સમગ્ર માનવજાતને માટે જીવન જીવવાની કેડી કંડારી આપી.'મારી ચિંધેલી કેડીએ કેડીએ ચાલશો તો ક્યારેય દૂ:ખી નહીં થાઓ.' એ સર્વજનહિતાય રસ્તો કંડારી સહજાનંદ સ્વામીએ અવતાર કાર્ય કર્યું.

સદાચાર, શિસ્ત અને નિર્વ્યસની જીવન દ્વારા ભગવાન સ્વામિનારાયણનું મહાકારી પ્રદાન છે. 

ભારતીય સંસ્કૃતિમાં ધર્મગ્રંથો દ્વારા સમાજને સાચી દિશા આપવાની પરંપરા રહી છે. આ જ પરંપરામાં ભગવાન સ્વામિનારાયણે (સહજાનંદ સ્વામી) ઈ.સ. ૧૮૨૬માં લખાવેલી 'શિક્ષાપત્રી' એક અદ્વિતીય ગ્રંથ છે. આ માત્ર ધાર્મિક ગ્રંથ નથી, પરંતુ તે ભક્તો અને સમગ્ર માનવ સમાજ માટે આદર્શ સદાચાર, શિસ્ત અને નૈતિક જીવન જીવવાનો એક મહાકારી માર્ગદર્શક ગ્રંથ છે. સંસ્કૃતમાં રચાયેલા ૨૧૨ શ્લોકોનો આ સંગ્રહ, આજથી બે સદી પૂર્વે સમાજ સુધારણા અને ધાર્મિક ઉત્થાનનું પાયાનું કાર્ય બની રહ્યો.

Shikshapatri : સદાચાર અને શિસ્તનો દિવ્ય ઉપદેશ

શિક્ષાપત્રીનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય અનુયાયીઓના જીવનમાં સદાચાર (નૈતિક પવિત્રતા) અને **શિસ્ત (ડિસિપ્લિન)**નું સ્થાપન કરવાનો હતો. ભગવાન સ્વામિનારાયણે આ ગ્રંથ દ્વારા ભક્તોને તેમની દૈનિક ક્રિયાઓ, સામાજિક વ્યવહાર અને આંતરિક શુદ્ધિ માટે સ્પષ્ટ આદેશો આપ્યા:

• દૈનિક સદાચાર: વહેલા ઉઠીને સ્નાન કરવું, નિયમિત દેવપૂજા અને ધ્યાન કરવું, ધર્મગ્રંથોનું વાંચન કરવું.
• સમાજ પ્રત્યે આચાર: માતા-પિતા, ગુરુજનો અને વડીલોને માન આપવું; સૌની સાથે સન્માનપૂર્વક વર્તવું. અન્યોને દુઃખ થાય તેવા શબ્દો ન બોલવા.
• નાણાકીય શુદ્ધિ: કોઈ પણ વ્યક્તિનું ધન અન્યાયથી ન લેવું કે કોઈની સાથે કપટ ન કરવું. શુદ્ધ અને પ્રમાણિક જીવન દ્વારા જ ધન કમાવવાનો આદેશ આપવામાં આવ્યો છે.

આ આદેશો વ્યક્તિગત જીવનમાં વ્યવસ્થા અને શુદ્ધિ લાવીને સમાજને સ્વસ્થ બનાવવાનું કાર્ય કરે છે.

Shikshapatri : નિર્વ્યસની જીવનનું ક્રાંતિકારી સૂત્ર

શિક્ષાપત્રીનું સૌથી મોટું અને તે સમય માટે ક્રાંતિકારી મહાકારી પ્રદાન એ હતું કે તેમણે અનુયાયીઓ માટે નિર્વ્યસની જીવન જીવવું અનિવાર્ય બનાવ્યું.

• તમામ વ્યસનોનો ત્યાગ: દારૂ, તમાકુ કે અન્ય કોઈ નશાકારક પદાર્થનું સેવન ન કરવું.
• માંસાહારનો નિષેધ: જીવહિંસા ન કરવી અને માંસાહારનો સંપૂર્ણ ત્યાગ કરવો.
• દુષ્કર્મોથી દૂર રહેવું: ચોરી ન કરવી, જુગાર ન રમવો, વગર પરવાનગીએ કોઈની વસ્તુ ન લેવી.

ભગવાન સ્વામિનારાયણે સમાજમાં વ્યાપેલા વ્યસનો અને દુરાચારને દૂર કરીને લોકોને નૈતિક અને સ્વસ્થ જીવન તરફ વાળ્યા. આ આદેશોએ લાખો લોકોને એક સન્માનજનક અને સ્વચ્છ જીવન જીવવા માટે પ્રેરિત કર્યા, જેનાથી તેમના પરિવાર અને સમગ્ર સમાજનું કલ્યાણ થયું.

શિક્ષાપત્રીનું મહાકારી પ્રદાન

શિક્ષાપત્રી માત્ર આદેશોનો સંગ્રહ નથી, પરંતુ તે સામાજિક અને આધ્યાત્મિક સુધારણાનું એક શક્તિશાળી સાધન બની રહી:

• નૈતિક માર્ગદર્શન: ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ—ચારેય પુરુષાર્થોને સાધવા માટેનું વ્યવહારુ માર્ગદર્શન પૂરું પાડ્યું.
• સમાજ સુધારણા: તેણે સમાજમાં ઊંડે સુધી જડેલા વ્યસનો અને અંધશ્રદ્ધાઓને દૂર કરવામાં મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી. તેણે સમાજને સ્વચ્છ અને મજબૂત આધાર આપ્યો.
• આધ્યાત્મિક ઉત્થાન: સદાચાર અને શિસ્ત દ્વારા મનને સ્થિર કરીને ભક્તિ અને ભગવાનની ઉપાસના તરફ વાળવાનો સરળ માર્ગ દર્શાવ્યો, જે અંતે મોક્ષ તરફ દોરી જાય છે.

આમ, ભગવાન સ્વામિનારાયણે શિક્ષાપત્રી દ્વારા માત્ર ભક્તોનું જ નહીં, પરંતુ સમગ્ર સમાજનું કલ્યાણ કરીને એક એવું મહાકારી કાર્ય કર્યું છે, જેની અસર આજે પણ લાખો લોકોના શિસ્તબદ્ધ અને નિર્વ્યસની જીવનમાં જોઈ શકાય છે. આ ગ્રંથ આજે પણ વિશ્વભરમાં માનવજાત માટે સદાચારનો પ્રકાશસ્તંભ બનીને માર્ગદર્શન આપી રહ્યો છે.

ગુનાના મૂળ કારણો પર સીધો પ્રહાર

શિક્ષાપત્રીના આદેશો મોટા ભાગના ગુનાઓ અને સામાજિક વિવાદો-Crimes and social disputes ના મૂળ કારણો પર સીધો પ્રહાર કરે છે:

શિક્ષાપત્રીનો આધુનિક સંદર્ભ

ભગવાન સ્વામિનારાયણ રચિત 'શિક્ષાપત્રી' ભલે લગભગ ૨૦૦ વર્ષ પહેલાં લખાઈ હોય, પરંતુ તેના આદેશો આજે પણ આધુનિક જીવનશૈલી માટે એટલા જ પ્રાસંગિક છે. આજે વૈશ્વિક સ્તરે જે સમસ્યાઓ છે, તેનો ઉકેલ તેના મૂળભૂત સિદ્ધાંતોમાં રહેલો છે.

શિક્ષાપત્રીનું મહત્વ (Significance)

શિક્ષાપત્રીનું મહત્વ તેના શાશ્વત અને વ્યવહારુ મૂલ્યોમાં રહેલું છે:

• સામાજિક સુધારણા: આ ગ્રંથે સામાજિક કુરિવાજો, વ્યસનો અને જ્ઞાતિભેદ દૂર કરીને સમાજને નૈતિક પાયો પૂરો પાડ્યો.

• વ્યક્તિગત ઉત્થાન: તે વ્યક્તિને શિસ્તબદ્ધ, સ્વસ્થ અને તણાવમુક્ત જીવન જીવવામાં મદદ કરે છે, જે આધુનિક યુગમાં માનસિક શાંતિ માટે અનિવાર્ય છે.

• કાયદાનો આધાર: શિક્ષાપત્રી આંતરિક નૈતિક શાસન (Internal Governance) સ્થાપે છે. જો તેનું પાલન થાય, તો મોટા ભાગના ગુનાઓ અને વિવાદોનું મૂળ જ નાશ પામે છે, જેનાથી પોલીસ અને ન્યાયતંત્ર પરનો બોજ ઘટી જાય છે.

• સાર્વત્રિક સ્વીકૃતિ: તેમાં દર્શાવેલા આચાર-વિચાર કોઈ એક ધર્મ પૂરતા સીમિત ન રહેતા, સાર્વત્રિક માનવ મૂલ્યોનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, જે વિશ્વના કોઈપણ માનવી માટે ઉપયોગી છે.

ટૂંકમાં, શિક્ષાપત્રી એક એવો ગ્રંથ છે જે ધર્મ અને વ્યવહારને જોડીને મનુષ્યને આદર્શ અને ઉત્તમ જીવન જીવવાનો સીધો રસ્તો બતાવે છે.

આ પણ વાંચો: Kanaiyo : જરા પાછળ પડો-કનૈયો તમારો