માન્યતા પ્રાપ્ત રાજકીય પક્ષોની આવકમાં 223%નો ઉછાળો: ADRનો ચોંકાવનારો રિપોર્ટ

• માન્યતા પ્રાપ્ત રાજકીય પક્ષોની આવકમાં 223%નો ઉછાળો: ADRનો ચોંકાવનારો રિપોર્ટ
• આવક જાહેર કરવામાં ગુજરાતના પક્ષો આગળ, એકાએક બન્યા કરોડપતિ

નવી દિલ્હી/અમદાવાદ: બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત રજિસ્ટર્ડ રાજકીય પક્ષોની આવકમાં બેતહાશા વધારો કેવી રીતે થયો? જે પક્ષોની ચૂંટણીમાં હેસિયત નજીવી છે, તેમને આટલો ચંદો કેવી રીતે મળી રહ્યો છે? નવા નોંધાયેલા પક્ષોને પણ કરોડો રૂપિયાનું ચંદો કેવી રીતે મળે છે?

એસોસિએશન ફોર ડેમોક્રેટિક રિફોર્મ્સ (ADR)ના તાજેતરના અહેવાલે ભારતના બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત રજિસ્ટર્ડ રાજકીય પક્ષોની આવકમાં 2022-23ના નાણાકીય વર્ષમાં 223%નો ભારે વધારો નોંધાવ્યો છે. જોકે, આ વધારા સાથે એક ચિંતાજનક હકીકત પણ સામે આવી છે કે આમાંથી 73%થી વધુ પક્ષોએ તેમની નાણાકીય માહિતી જાહેર કરી નથી. આનાથી પારદર્શિતા અને નિયમન પર ગંભીર સવાલો ઉભા થયા છે.

ADRના અહેવાલમાં 22 રાજ્યોમાં રજિસ્ટર્ડ 739 બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત રાજકીય પક્ષોના વાર્ષિક ઓડિટ અને ચંદા અહેવાલનું વિશ્લેષણ કરવામાં આવ્યું છે. આ અહેવાલો સંબંધિત રાજ્યના મુખ્ય ચૂંટણી અધિકારીઓની વેબસાઈટ્સ પર ઉપલબ્ધ હતા. કુલ 2,764 રજિસ્ટર્ડ બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષોમાંથી 73.26% એટલે કે 2,025 પક્ષોએ તેમની નાણાકીય માહિતી જાહેર કરી નથી. સૌથી વધુ માહિતી ઉપલબ્ધ કરાવનારા રાજ્યો ઉત્તર પ્રદેશ, દિલ્હી અને બિહાર છે, જ્યાં આવા પક્ષોનું રજિસ્ટ્રેશન પણ સૌથી વધુ છે. જ્યારે પંજાબ (73 પક્ષો), ઉત્તરાખંડ (40 પક્ષો) અને ગોવા (12 પક્ષો)માં એક પણ બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષનો ઓડિટ કે ચંદા અહેવાલ ઉપલબ્ધ નથી.

આવક જાહેર કરનારામાં ગુજરાતના પક્ષો આગળ

અહેવાલમાં જણાવાયું છે કે ગુજરાતના બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષોએ સૌથી વધુ આવક જાહેર કરી છે. ટોચના 10 પક્ષોની કુલ જાહેર આવક ₹1,581.7517 કરોડ હતી, જેમાંથી 73.22% એટલે કે ₹1,158.1154 કરોડ ફક્ત ગુજરાતના પક્ષોની હતી. આમાંથી પાંચ પક્ષો ગુજરાતના છે. આનો અર્થ એ થયો કે રાજ્યમાં બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષોની આવક સરખામણીમાં ઘણી વધુ છે.

સૌથી વધુ આવક જાહેર કરનાર પક્ષ ભારતીય નેશનલ જનતા દળ હતો, જેણે 2019-20થી 2023-24 દરમિયાન કુલ ₹957.4454 કરોડની આવક નોંધાવી, જે કુલ આવકનો 31.76% છે. ત્યારબાદ સત્યવાદી રક્ષક પાર્ટીએ ₹416.2337 કરોડની આવક જાહેર કરી, જેમાં 2022-23માં ₹85.6779 કરોડ અને 2023-24માં ₹330.5558 કરોડનો ઉછાળો જોવા મળ્યો.

કેટલાક પક્ષોની આવકમાં આશ્ચર્યજનક વધારો

અહેવાલમાં કેટલાક પક્ષોની આવકમાં અસામાન્ય વધારાનો ઉલ્લેખ છે. આમ જનમત પાર્ટીની આવક 2020-21માં માત્ર ₹8,000 હતી, જે 2022-23માં વધીને ₹220.3676 કરોડ થઈ. સૌરાષ્ટ્ર જનતા પક્ષે છેલ્લા બે નાણાકીય વર્ષોમાં શૂન્ય આવક બતાવી, પરંતુ 2022-23માં ₹131.3107 કરોડની આવક જાહેર કરી. ન્યૂ ઈન્ડિયા યુનાઈટેડ પાર્ટીએ તેની કુલ આવકનો 100% એટલે કે ₹407.45 કરોડ મોટા ચંદા તરીકે જાહેર કર્યું.

ચંદાનો મોટો હિસ્સો મોટા દાતાઓ પાસેથી

અહેવાલ મુજબ, ટોચના 10 બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષોની કુલ આવક ₹1,581.7517 કરોડ હતી, જેમાંથી ₹1,581.66 કરોડ એટલે કે 99.99% ચંદામાંથી આવ્યું. આમાંથી ₹1,479.942 કરોડ એટલે કે 93.56% ₹20,000થી વધુના મોટા ચંદામાંથી મળ્યું. આ રાષ્ટ્રીય પક્ષો (33%) અને પ્રાદેશિક પક્ષો (14%)ની સરખામણીમાં ઘણું વધારે છે, જે બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષોની મોટા દાતાઓ પર નિર્ભરતા દર્શાવે છે.

આવક વધવાનું કારણ

ADRનો અહેવાલ જણાવે છે કે બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષોની કુલ આવકનો 93.56% હિસ્સો ₹20,000થી વધુના મોટા ચંદામાંથી આવે છે. આ રાષ્ટ્રીય અને પ્રાદેશિક પક્ષોની સરખામણીમાં ઘણું વધારે છે. આનો અર્થ એ થયો કે કેટલાક મોટા દાતાઓ આ પક્ષોને ભારે રકમનું ફંડ આપી રહ્યા છે. આનાથી એ સવાલ ઉભો થાય છે કે શું આ દાતાઓ આ પક્ષો દ્વારા પોતાના નિહિત સ્વાર્થોને પ્રોત્સાહન આપી રહ્યા છે.

નવા પક્ષોનું ગઠન

અહેવાલમાં ઉલ્લેખિત ઘણા ઉચ્ચ આવક ધરાવતા પક્ષો 2015 પછી બન્યા છે. ઉદાહરણ તરીકે, સત્યવાદી રક્ષક પાર્ટી (2022), જન મન પાર્ટી (2021), અને ન્યૂ ઈન્ડિયા યુનાઈટેડ પાર્ટી (2018)એ ટૂંકા સમયમાં જ ભારે રકમ એકત્ર કરી. આ દર્શાવે છે કે કેટલાક જૂથો કે વ્યક્તિઓ નવા પક્ષોના ગઠનને એક વ્યૂહરચના તરીકે ઉપયોગ કરી રહ્યા છે.

ગુજરાતમાં રજિસ્ટર્ડ પક્ષોની આવકમાં 73.22%નો હિસ્સો દર્શાવે છે કે આ રાજ્ય આવા પક્ષો માટે એક કેન્દ્ર બની ગયું છે. ગુજરાતની ઔદ્યોગિક અને આર્થિક ગતિશીલતાને જોતાં શક્ય છે કે મોટા કોર્પોરેટ કે વેપારી જૂથો આ પક્ષોને ફંડ આપી રહ્યા હોય.

ઘણા બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષો સક્રિય રીતે ચૂંટણી લડતા નથી, છતાં તેમની આવકમાં ભારે વધારો જોવા મળ્યો છે. આ દર્શાવે છે કે આ પક્ષોનો ઉપયોગ સંભવતઃ નાણાકીય લેવડ-દેવડ કે અન્ય બિન-ચૂંટણી હેતુઓ માટે થઈ રહ્યો છે.

પારદર્શિતાનો અભાવ

ADRએ જણાવ્યું છે કે 73.26% બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષોએ તેમની નાણાકીય માહિતી જાહેર નથી કરી. આ પારદર્શિતાનો અભાવ માત્ર લોકશાહી પ્રક્રિયાને નબળી જ નથી કરતો, પરંતુ મની લોન્ડરિંગ કે ગેરકાયદેસર ફંડિંગની શક્યતાને પણ વધારે છે.

કાળા નાણાનો ખતરો

મોટા ચંદાનો ઊંચો હિસ્સો અને કેટલાક પક્ષોની આવકમાં અસામાન્ય વધારો એ શંકા ઉભી કરે છે કે શું આ પક્ષોનો ઉપયોગ કાળા નાણાંને સફેદ કરવા માટે થઈ રહ્યો છે. ચૂંટણી આયોગ અને અન્ય નિયમનકારી સંસ્થાઓ દ્વારા આ પક્ષોની દેખરેખમાં ખામી છે. ઘણા પક્ષોનું રજિસ્ટ્રેશન રદ થયું હોવા છતાં નવા પક્ષો ઝડપથી ઉભરી રહ્યા છે, જે હાલના નિયમોમાં ખામીઓ દર્શાવે છે.

ADRનો અહેવાલ ભારતની રાજકીય નાણાકીય વ્યવસ્થામાં ગંભીર મુદ્દાઓ ઉજાગર કરે છે. બિન-માન્યતા પ્રાપ્ત પક્ષોની આવકમાં 223%ની વૃદ્ધિ માત્ર તેમની વધતી નાણાકીય તાકાત જ નથી દર્શાવતી, પરંતુ એ પણ સૂચવે છે કે હાલનું નિયમનકારી માળખું આ ગતિવિધિઓને નિયંત્રિત કરવામાં અપૂરતું છે. જો સમયસર સુધારા નહીં કરવામાં આવે, તો આ પરિસ્થિતિ લોકશાહી પ્રક્રિયાને વધુ નબળી કરી શકે છે.

આ પણ વાંચો- 1 કલાકનો યોગ 11 કરોડનો ખર્ચ: છત્તીસગઢ સરકારે કર્યો હાઇફાઇ યોગ