હવે મિત્ર રશિયાના ટાપુઓ પર પણ ચીનની નજર, જાણો કઈ અદાલતમાં દેશોના સરહદી વિવાદનો ઉકેલ આવે છે...

ઓગસ્ટમાં ચીને તેનો નવો સત્તાવાર નકશો જાહેર કર્યો હતો. ત્યારથી જ હોબાળો મચી ગયો છે. નકશામાં ભારતના અરુણાચલ પ્રદેશ અને અક્સાઈ ચીનને તેના દેશમાં સામેલ કરવામાં આવ્યા છે. ભારતીય ભાગો ઉપરાંત તેણે તાઈવાન અને વિવાદિત દક્ષિણ ચીન સાગરનો પણ સમાવેશ કર્યો હતો. ત્યારથી ભારત સહિત ઘણા દેશો ચીનની વિસ્તરણવાદી યોજનાઓ પર ગુસ્સે છે.

કયા દેશોએ વાંધો ઉઠાવ્યો હતો

અત્યાર સુધી ફિલિપાઈન્સ, મલેશિયા, તાઈવાન, નેપાળ અને વિયેતનામ ચીનના નકશા પર વાંધો ઉઠાવતા આવ્યા છે. મલેશિયાએ તેનો સીધો રાજદ્વારી વિરોધ વ્યક્ત કર્યો. જ્યારે ચીનનું કહેવું છે કે તેણે ઐતિહાસિક નકશાના આધારે નવો નકશો તૈયાર કર્યો છે. અગાઉ જ્યારે પણ ચીને સંયુક્ત રાષ્ટ્રને પોતાનો નકશો સોંપ્યો હતો ત્યારે તેણે પોતાની સરહદો સંકોચાઈને બતાવી હતી. આ પણ સમજી શકાય તેવું છે, પરંતુ પીપલ્સ રિપબ્લિક ઓફ ચાઇનાએ રશિયાને પણ છોડ્યું ન હતું. નવા નકશામાં ચીનમાં બોલ્શોઈ ઉસુરીસ્કી નામનો ટાપુ પણ દેખાઈ રહ્યો છે, જ્યારે રશિયાનું કહેવું છે કે આ તેનો ટાપુ છે. રશિયાના ખાબોરોવસ્ક શહેર પાસેના આ ટાપુ પર બંને દેશો વચ્ચે તણાવ ચાલી રહ્યો છે. સાઠના દાયકાની શરૂઆતની વાત છે, જ્યારે રશિયા (તત્કાલીન સોવિયત યુનિયન) અને ચીન વચ્ચેના સંબંધો વણસવા લાગ્યા હતા. માર્ચ 1969ની શરૂઆતમાં પણ ચીને રશિયા પર હુમલો કર્યો હતો.

વર્ષો પછી સમજૂતી થઈ હતી,

ચાર દાયકાના વિવાદ બાદ વર્ષ 2005માં સમજૂતી થઈ હતી. આ અંતર્ગત ચીનને ટાપુના 350 ચોરસ કિલોમીટરમાંથી લગભગ 150 કિલોમીટરની ત્રિજ્યા મળી, જ્યારે બાકીનો ભાગ રશિયાનો બની ગયો. થોડા સમય પછી બે ભાગ વચ્ચે જમીનનું વિભાજન પણ થઈ ગયું. હવે સમસ્યા એ છે કે ચીન પણ આ રશિયન ભાગને પોતાનો દાવો કરી રહ્યું છે. આ બધું એવા સમયે થઈ રહ્યું છે જ્યારે સમગ્ર વિશ્વ રશિયાથી દૂર નથી, ચીન પણ સરહદો વધારવાની વ્યૂહરચનાથી નિશાના પર છે.

શું નકશો બદલી શકાય છે

દરેક દેશની પોતાની નેશનલ મેપ એજન્સી અથવા ઘણી સંસ્થાઓ છે, જે નકશા પર કામ કરે છે. પરંતુ વિવાદિત સરહદને રાખોડી બિંદુઓ મૂકીને છોડી દેવામાં આવે છે, ભલે દેશો સંયુક્ત રાષ્ટ્રમાં તેમનો પક્ષ રાખે. લગભગ દરેક દેશ દર થોડાક વર્ષે તેના નકશાને સુધારે છે. આને મેપિંગ ચક્ર કહેવામાં આવે છે. ઘણી વખત, આ ચક્ર દરમિયાન, દેશો જાણીજોઈને કેટલીક ભૂલો કરે છે, જેમ કે ચીને હમણાં કર્યું છે. તે વિવાદિત વિસ્તારને ગુપ્ત રીતે પોતાના નકશાનો એક ભાગ ગણાવી રહ્યો છે. મેપિંગ ચક્રમાં ભૂલોને રોકવા માટે હાલમાં કોઈ આંતરરાષ્ટ્રીય સંસ્થા નથી.

જેમ તમે અને હું વિવાદિત જમીનને લઈને વિવાદમાં પડીએ તો સમાધાન માટે આપણે કોર્ટમાં જવું પડે છે, એવું જ દેશોનું છે. આંતરરાષ્ટ્રીય જમીન પરના વિવાદો હેગ, નેધરલેન્ડની આંતરરાષ્ટ્રીય અદાલતમાં જાય છે. આવા અનેક કિસ્સાઓ ત્યાં ચાલી રહ્યા છે. જોકે અહીં પણ એવું જ છે. સામાન્ય રીતે, કોર્ટ આવા કેસમાં આટલી કડક બાબતોનો સંપર્ક કરી શકતી નથી કારણ કે તેનાથી બંને દેશો વચ્ચે તણાવ વધી શકે છે.

તે કેવી રીતે સ્થાયી થાય છે

ઇન્ટરનેશનલ કોર્ટ તેને બે રીતે ઉકેલે છે. જો કોઈ સીમા સમજૂતી હોય તો તે જોવામાં આવે છે. પછી એ તપાસવામાં આવે છે કે કરાર કેટલો સાચો અને કયા આધારે થયો છે. બીજો રસ્તો એ છે કે મામલો બે દેશો વચ્ચે છોડી દેવો. જ્યારે મામલો હિંસક દેખાવા લાગે ત્યારે જ કોર્ટ તેમાં હસ્તક્ષેપ કરે છે.

કોર્ટમાં કયા મામલાઓનો ઉકેલ આવ્યો

• વર્ષ 1994માં લિબિયા અને ચાડ વચ્ચે થયેલો કરાર.
• કતાર અને બહેરીનમાં બોર્ડર એગ્રીમેન્ટ.
• કેમરૂન અને નાઈજીરીયા વચ્ચે જમીની લડાઈમાં મધ્યસ્થી.
• બોત્સ્વાના અને નામિબિયા વચ્ચે દરિયાઈ સીમા વિવાદનું સમાધાન.
• મલેશિયા અને ઇન્ડોનેશિયા વચ્ચેના જૂના વિવાદમાં સમાધાન.
• સિંગાપોર અને મલેશિયા વચ્ચેના ઇન્સ્યુલર વિવાદનું સમાધાન.

નકશો કેમ બદલાતો રહે છે?

આ વારંવાર સરહદી વિસ્તારોમાં જોવા મળે છે. બે દેશોની સરહદો વિભાજિત છે, પરંતુ ઘણા દેશોની સરહદો વિવાદિત છે. બંને દેશો આનો દાવો કરે છે. આવી પરિસ્થિતિઓમાં ઘણી વખત વિવાદિત જમીન પર રહેતા લોકો પોતાનો અલગ દેશ બનાવવા માંગે છે અને તેમાં સફળ પણ થાય છે. પછી નકશા બદલાય છે. ગૂગલ અર્થ પર, વિવાદિત વિસ્તારોને ડૅશવાળી ગ્રે લાઇન્સ સાથે બતાવવામાં આવે છે જેથી કરીને કોઈ દેશ તેના પર હંગામો ન કરી શકે.

આ પણ વાંચો : ભારતમાં વિવાદો વચ્ચે અમેરિકામાં ઉજવાશે ‘સનાતન ધર્મ દિવસ’