ટ્રમ્પના પાકિસ્તાનના મિત્રતાપૂર્ણ વલણ પછી શું ભારત અને ચીન નજીક આવશે?

ટ્રમ્પના પાકિસ્તાનના મિત્રતાપૂર્ણ વલણ પછી શું ભારત અને ચીન નજીક આવશે?

પાછલા મહિને વોશિંગ્ટન ડીસીમાં અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ અને પાકિસ્તાની સેના પ્રમુખ આસિમ મુનીરની મુલાકાતે ભારત સામે અનેક પ્રશ્ન ઉભા કર્યા છે.

એક મોટો પ્રશ્ન તે છે કે પહેલગામમાં થયેલા આતંકી હુમલા પછી અમેરિકા અને ભારતના સંબંધોનો ભવિષ્ય શું વિશે ચર્ચાએ જોર પકડ્યું છે. ભારતના પહેલગામમાં થયેલા હુમલા પછી પાકિસ્તાનને જવાબદાર ઠેરવ્યો હતો.

એક બીજો મહત્વપૂર્ણ પ્રશ્ન તે છે કે ટ્રમ્પે ચીન સમર્થિક પાકિસ્તાન સાથે મિત્રતાપૂર્ણ વ્યવહારથી ભારત-ચીન સંબંધો પર શું અસર પડશે?

વિદેશ નીતિના જાણકારોનું કહેવું છે કે, એક તરફ જ તેવું છે જે ભારત અને અમેરિકાને એક સાથે જોડી રાખી શકે છે.

બંને ચીનને એક વ્યૂહાત્મક પ્રતિદ્વંદ્વીના રૂપમાં જૂએ છે અને ચીનને ટક્કર આપવા માટે મળીને કામ કરવા ઈચ્છે છે.

શું ટ્રમ્પ અને મુનીરની મુલાકાત ભારતની ચીન નીતિને પ્રભાવિત કરશે?

આંતરાષ્ટ્રીય વિશેષણોનું માનવું છે કે, ભારત માત્ર માત્ર ટ્રમ્પ અને મુનીરની મુલાકાતના કારણે પોતાની ચીની નીતિમાં ફેરફાર કરી રહ્યો નથી.

તેમણે કહ્યું કે, ભારત અને ચીન વચ્ચે સંબંધોમાં નરમી ટ્રમ્પના સત્તામાં આવ્યા તે પહેલાથી જ શરૂ થઈ ગઈ હતી. જોકે, આ એક એવી વાત છે જે ભવિષ્યમાં ચીન પ્રત્યે ભારતની નીતિઓને પ્રભાવિત કરશે.

વોશિંગ્ટન ડીસી સ્થિત વિલ્સન સેન્ટરના નિર્દેશક માઈકલ કુગલમેનનું કહેવું છે કે ટ્રમ્પ અને મુનીરની મુલાકાતને ઓપરેશન સિંદૂર દરમિયાન ભારત અને પાકિસ્તાન વચ્ચે થયેલા વર્તમાન સંઘર્ષના સંદર્ભમાં દેખવામાં આવવું જોઈએ.

તેઓ કહે છે કે, મને લાગતું નથી કે ભારત માત્ર નવા ટ્રમ્પ પ્રશાસનમાં પાકિસ્તાન અને અમેરિકાના સંબોધોને નજરમાં રાખીને ચીન સાથે ઘનિષ્ઠ સંબંધ બનાવવાનું નિર્ણય લેશે. પરંતુ આ વિશેષ રૂપથી વર્તમાન સમયમાં પાકિસ્તાન-ભારત સંઘર્ષના સંદર્ભમાં મહત્વપૂર્ણ છે, જ્યારે પાકિસ્તાને પ્રથમ વખત ભારત વિરૂદ્ધ યુદ્ધમાં ચીની હથિયારોનો ઉપયોગ કર્યો હતો.

તેમણે કહ્યું, ભારત ટ્રમ્પની અનિશ્ચિત્ત અને હાલમાં અમેરિકા-ભારતના સંબંધોની અનિશ્ચિત્તા દિશાને લઈને ચિંતિત છે. ભારત તે વાતને લઈને અનિશ્ચિત છે કે ટ્રમ્પ ચીન સાથે સંબંધોને કેવી રીતે આગળ વધારવા માંગે છે. એક તરફ તેમને ચીન સાથે સ્પર્ધા ચાલું રાખવા માટે વાત કરી છે, પરંતુ બીજી અને તેમણે ચીન સાથે ભાગીદારી વધારવાની પણ વાત કરી છે.

"ભારત માને છે કે તેણે એ વાતને હળવાશથી ન લેવી જોઈએ કે અમેરિકા ચીનનો સામનો કરવા માટે ભારત સાથે કામ કરવા માટે પ્રતિબદ્ધ રહેશે. એવા સમયે જ્યારે ખૂબ જ અનિશ્ચિતતા છે, ભારત બિલકુલ નહીં ઈચ્છે કે ચીન સાથેના તેના જટિલ સંબંધો બગડે."

ભારત-ચીન તણાવ ઓછો કરવો

નિષ્ણાતો કહે છે કે ઓક્ટોબર 2024 થી ભારતે ચીન સાથેના સંબંધો ધીમે ધીમે હળવા કરવાનું શરૂ કર્યું હતું, જ્યારે બંને દેશોના સૈનિકોએ ભારત-ચીન સરહદ પરના મુખ્ય મુકાબલાના સ્થળોએ પાછા ખેંચવાનું શરૂ કર્યું હતું. આ મહિનાની શરૂઆતમાં ભારતના વિદેશ પ્રધાન એસ. જયશંકરે SCO વિદેશ પ્રધાનોની બેઠકમાં ચીનના રાષ્ટ્રપતિ શી જિનપિંગને મળ્યા હતા. છ વર્ષમાં આ તેમની ચીનની પ્રથમ મુલાકાત હતી. બંને દેશો સીધી ફ્લાઇટ્સ ફરી શરૂ કરવા સંમત થયા છે. 2020થી રોકાયેલી કૈલાશ-માનસરોવર યાત્રા પણ આ વર્ષે ફરી શરૂ કરવામાં આવી હતી. નીતિ આયોગે મંજૂરી વિના ભારતીય કંપનીઓમાં 24% સુધી ચીની ઇક્વિટીને મંજૂરી આપવા માટે પ્રતિબંધો હળવા કરવાનો પ્રસ્તાવ મૂક્યો છે.

પત્રકાર અને વિદેશ નીતિ નિષ્ણાત ઇન્દ્રાણી બાગચી કહે છે કે ભારત હજુ પણ ચીન સાથેના સંબંધોમાં સાવધાનીપૂર્વક રાહત આપશે પરંતુ અમેરિકાની પાકિસ્તાન સાથેની નિકટતાના આધારે તેની ચીન નીતિમાં સંપૂર્ણપણે ફેરફાર કરશે નહીં.

તેણી કહે છે, "સરકાર ચીન સાથેના સંબંધોમાં થોડી સ્થિરતા લાવવાનો પ્રયાસ કરી રહી છે. આપણે ચીન તરફથી વધુ રોકાણ જોઈ શકીએ છીએ, પરંતુ તેનાથી વધુ કંઈ નહીં. આ પહેલી વાર નથી જ્યારે અમેરિકા પાકિસ્તાનની નજીક આવી રહ્યું છે.

"અમે અમેરિકા અને પાકિસ્તાન વચ્ચે ખૂબ જ ગાઢ સંબંધ જોયો છે. આનાથી અમેરિકા-ભારત સંબંધોમાં વિશ્વાસ પર અસર પડે છે. જો અમેરિકા પાકિસ્તાનને શસ્ત્રો અને લશ્કરી સાધનો આપવાનું શરૂ કરશે, તો તેની અસર ભારત પર પણ પડશે. ભારત વધુ અમેરિકન શસ્ત્રો ખરીદવા માટે રશિયાથી દૂર રહેવાનો અને વૈવિધ્યીકરણ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે. જો અમેરિકા ચીન સુધી પહોંચવા માટે પાકિસ્તાનનો ઉપયોગ કરવાનો પ્રયાસ કરી રહ્યું છે, તો ભારતે આ બાબતને ખૂબ ગંભીરતાથી લેવી પડશે."

ચીન શું વિચારી રહ્યું છે?

નિષ્ણાતો કહે છે કે જો ભારત ચીન તરફ હાથ લંબાવે તો ચીન તેનો સ્વીકાર કરશે.

ભૂતપૂર્વ રાજદૂત અચલ મલ્હોત્રા કહે છે કે ભારતના બધા દેશો સાથેના સંબંધો સ્વતંત્ર ધોરણે છે.

તેઓ કહે છે, "ચીન સાથે ભારતના સંબંધો સ્વતંત્ર ધોરણે છે. તે ગુણદોષ પર આધારિત છે, પરંતુ અમે સાવધ છીએ. અમેરિકા આ વાત સારી રીતે સમજે છે. મુનીર સાથે વાત કરવાના ટ્રમ્પના નિર્ણયને પાકિસ્તાનના ભૌગોલિક સ્થાન અને અફઘાનિસ્તાન અને મધ્ય એશિયા સાથેની તેની નિકટતાના સંદર્ભમાં જોવો જોઈએ. જ્યાં સુધી તે આપણા વ્યૂહાત્મક હિતોને નુકસાન ન પહોંચાડે ત્યાં સુધી ભારત આ અંગે ચિંતા કરશે નહીં."

વિદેશ નીતિના નિષ્ણાત ઝાકિર હુસૈને કહ્યું, "ભારત તરફ અમેરિકાની નીતિ ભારત તરફ ધકેલવાનું મુખ્ય કારણ છે. ભારતની ચીન તરફની આર્થિક નીતિ, ખાસ કરીને રોકાણના ક્ષેત્રમાં થોડી કડવાશ ઘટાડી શકે છે, પરંતુ ચીન પાકિસ્તાનના ભોગે ભારત સાથે નહીં આવે."

આ પણ વાંચો- ટ્રમ્પનો ગૂગલ-માઈક્રોસોફ્ટને ફરમાન: ભારતીયોની ભરતી બંધ, અમેરિકનોને નોકરીઓ આપો