તાહિર હુસૈન પર સુપ્રીમ કોર્ટની ટિપ્પણી, ‘શું ભારતમાં જેલમાંથી ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ મૂકવાની જરૂર છે?’
- તાહિર હુસૈનની વચગાળાની જામીન અરજીની સુનાવણી
- કોર્ટે કહ્યું કે, જેલમાંથી ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ મૂકવો જોઈએ
- તાહિરે ચૂંટણી પ્રચાર માટે વચગાળાના જામીન માટે કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો
તાહિર હુસૈનની વચગાળાની જામીન અરજીની સુનાવણી દરમિયાન સુપ્રીમ કોર્ટે આ ટિપ્પણી કરી. કોર્ટે કહ્યું કે જેલમાંથી ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ મૂકવો જોઈએ. પ્રશ્ન એ છે કે શું ભારતમાં તેની જરૂર છે?
મુસ્તફાબાદ વિધાનસભા બેઠક પરથી AIMIM ઉમેદવાર અને દિલ્હી રમખાણોના આરોપી તાહિર હુસૈનની અરજી પર સુનાવણી કરતી વખતે સુપ્રીમ કોર્ટે મોટી ટિપ્પણી કરી છે. કોર્ટે કહ્યું છે કે જેલમાં રહેલા લોકોને ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ મૂકવો જોઈએ. વાસ્તવમાં, તાહિરે ચૂંટણી પ્રચાર માટે વચગાળાના જામીન માટે કોર્ટનો સંપર્ક કર્યો હતો.
સુપ્રીમ કોર્ટની આ ટિપ્પણી બાદ, ચૂંટણી લડી રહેલા કોર્ટમાં અટકાયત કરાયેલા લોકો પર ચર્ચા શરૂ થઈ ગઈ છે. જોકે, આ પહેલી વાર નથી. આવો જ એક મામલો કોર્ટમાં પહોંચી ચૂક્યો છે. 2018 માં, એક અરજી પર ચુકાદો આપતી વખતે, સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું હતું કે આ કેન્દ્ર અને સંસદનો મામલો છે.
ચૂંટણી લડવા માટેના નિયમો શું છે?
ભારતમાં ચૂંટણી કેવી રીતે યોજાશે અને કોણ ચૂંટણી લડી શકે છે તેનો ઉલ્લેખ લોક પ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમમાં કરવામાં આવ્યો છે. કાયદાની કલમ 62(5) ચૂંટણી લડવાની વિગતો સાથે સંબંધિત છે. આ મુજબ, જેલમાં કે અટકાયતમાં રાખેલ કોઈપણ વ્યક્તિ મતદાન કરી શકશે નહીં, પરંતુ ચૂંટણી ચોક્કસ લડી શકશે.
2013માં એક સુધારો કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે જો સજા 2 વર્ષ કે તેથી વધુ હોય તો જ સભ્યપદ ગુમાવી શકાય છે. આ જ કારણ છે કે રાજકારણીઓ ગુનાહિત આરોપોમાં નામ હોવા છતાં જેલમાંથી ચૂંટણી લડે છે.
ચૂંટણી લડવી એ કાનૂની અધિકાર છે
18 વર્ષ કે તેથી વધુ ઉંમરના દરેક ભારતીય નાગરિકને સરકાર પસંદ કરવાનો બંધારણીય અધિકાર છે. તેવી જ રીતે, ચૂંટણી લડવી એ પણ એક અધિકાર છે. જેલમાં બંધ નેતાઓ ચૂંટણી લડવા માટે આપવામાં આવતી સૌથી મોટી દલીલ પોલીસ કાર્યવાહી છે.
ભારતીય પોલીસ અને વહીવટીતંત્ર પર કોઈપણ નેતા કે વ્યક્તિને બનાવટી આરોપોમાં ફસાવવાનો આરોપ મૂકવામાં આવ્યો છે. આ જ કારણ છે કે એક વર્ગ જેલમાં રહેલા નેતાઓને ચૂંટણી લડવા માટે ખુલ્લેઆમ હિમાયત કરે છે.
ઘણા પ્રસંગોએ, જેલમાં રહેલા નેતાઓએ સરળતાથી ચૂંટણી જીતી છે. આ પાછળનું કારણ એ છે કે તરફેણમાં સહાનુભૂતિના મતો મળે. જેલમાં રહેલા નેતાઓ સરળતાથી સહાનુભૂતિ મેળવી શકે છે, જે ચૂંટણીના ગણિતને અસર કરે છે.
શું જેલમાં ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ મૂકવો જરૂરી છે?
ભૂતપૂર્વ મુખ્ય ચૂંટણી કમિશનર એસવાય કુરેશીના મતે, જેલમાંથી ચૂંટણી લડવા પર પ્રતિબંધ જરૂરી છે. આનાથી રાજકારણમાંથી ગુનાખોરી દૂર કરવાનું સરળ બનશે. કુરેશી આ પાછળ બે મુખ્ય દલીલો આપે છે-
- કુરેશી કહે છે - દેશમાં 3 લાખથી વધુ અન્ડરટ્રાયલ કેદીઓને જેલમાં રાખવામાં આવ્યા છે. તેમના મૂળભૂત અધિકારો પણ છીનવી લેવામાં આવ્યા છે, તો પછી નેતાઓને જેલમાંથી ચૂંટણી લડવાનો કાયદેસર અધિકાર કેમ છે? કાનૂની અધિકાર મૂળભૂત અધિકાર કરતાં મોટો કેવી રીતે હોઈ શકે?
કુરેશીના મતે, જ્યારે જેલમાંથી મતદાન કરવાનો અધિકાર નથી તો પછી કાનૂની અધિકારોની શું જરૂર છે? જો તે આપવું જ પડે તો સરકારે જેલમાં બંધ કેદીઓને પણ મતદાનનો અધિકાર આપવો જોઈએ.
- કુરેશી વધુમાં કહે છે કે લોકપ્રતિનિધિત્વ અધિનિયમ હેઠળ, જો કોઈ વ્યક્તિને 2 વર્ષ કે તેથી વધુ સજા ફટકારવામાં આવે તો તેનું સભ્યપદ રદ થાય છે. જે રાજકારણીઓને જેલમાં ધકેલી દેવામાં આવે છે તેમને સમાન કોગ્નિઝેબલ ગુનાઓના આરોપસર કેદ કરવામાં આવે છે, જેમાં દોષિત ઠરે તો 2 વર્ષ કે તેથી વધુ સજા થાય છે.
આવી સ્થિતિમાં, નેતાઓને ફક્ત એટલા માટે મુક્તિ ન આપવી જોઈએ કે તેમની સામેના આરોપો સાબિત થયા નથી.
કામ ન કરી શકવું એ પણ એક કારણ છે
જો જેલમાં બંધ નેતાઓ ચૂંટણી જીતે છે, તો તેનું સીધું નુકસાન જનતાને થાય છે. તેના જનપ્રતિનિધિઓ ગૃહની કાર્યવાહીમાં ભાગ લઈ શકતા નથી કે કોઈ બિલ પર મતદાન કરી શકતા નથી. જેલમાં બંધ જનપ્રતિનિધિઓ બિલ અને ભંડોળ સરળતાથી મંજૂર કરાવી શકતા નથી.
તાજેતરમાં, ખદૂર સાહિબ લોકસભા બેઠક પરથી ચૂંટણી જીતનારા અમૃતપાલ વિશે સમાચાર આવ્યા હતા કે તેઓ પોતાના પીએની પણ નિમણૂક કરી શક્યા નથી. અમૃતપાલ પોતાના 5 કરોડ રૂપિયાના ભંડોળનો પણ ખર્ચ કરી શક્યા નહીં. UAPA જેવા ગંભીર આરોપોમાં જેલમાં રહેલા અમૃતપાલ જૂન 2024 માં સાંસદ તરીકે ચૂંટાયા હતા
એટલું જ નહીં, જેલમાં બંધ પ્રતિનિધિઓ કોઈપણ ગૃહની કાર્યવાહીમાં ભાગ લઈ શકતા નથી. 2011 માં, દિલ્હી હાઈકોર્ટે સુરેશ કલમાડી (ન્યાયિક કસ્ટડીમાં) વિરુદ્ધ ભારત સંઘ અને અન્ય લોકોના કેસમાં કહ્યું હતું કે કોઈપણ વ્યક્તિને ફક્ત એટલા માટે કેદ અથવા અટકાયતમાંથી મુક્તિ આપી શકાતી નથી કારણ કે તે જનપ્રતિનિધિ છે.
કોર્ટે કલમાડીની અરજી ફગાવી દીધી હતી, જેમાં તેમણે સંસદની કાર્યવાહીમાં ભાગ લેવા માટે અટકાયતમાંથી મુક્તિ મેળવવાની અપીલ કરી હતી.