અકબર, ઔરંગઝેબ અને બાબર પર NCERTએ પુસ્તકમાં શું ફેરફાર કર્યા કે થઈ ગયો વિવાદ?

• અકબર, ઔરંગઝેબ અને બાબર પર NCERTએ પુસ્તકમાં શું ફેરફાર કર્યા કે થઈ ગયો વિવાદ?
• NCERTના પાઠ્યપુસ્તકમાં મુઘલ શાસકોનું નવું ચિત્રણ: બાબર, અકબર અને ઔરંગઝેબના ફેરફારો બન્યા વિવાદનું કારણ

રાષ્ટ્રીય શૈક્ષણિક સંશોધન અને તાલીમ પરિષદ (NCERT)એ આઠમા ધોરણની સામાજિક વિજ્ઞાનની નવી પાઠ્યપુસ્તકમાં મુઘલ શાસકો બાબર, અકબર અને ઔરંગઝેબના ચિત્રણમાં ફેરફારો કર્યા છે, જેના કારણે દેશભરમાં વિવાદ ઉભો થયો છે. નવી પાઠ્યપુસ્તક 'એક્સપ્લોરિંગ સોસાયટી: ઈન્ડિયા એન્ડ બિયોન્ડ' આ અઠવાડિયે જાહેર કરવામાં આવી છે, જે 13મીથી 17મી સદીના ભારતીય ઇતિહાસને આવરી લે છે. આ પુસ્તકમાં દિલ્હી સલ્તનત અને મુઘલ શાસનને લૂંટફાટ, મંદિરોના વિનાશ અને હિંસક શાસનના રૂપમાં રજૂ કરવામાં આવ્યું છે, જે અગાઉના પાઠ્યપુસ્તકોથી ઘણું અલગ છે.

પાઠ્યપુસ્તકમાં શું બદલાયું?

નવી પાઠ્યપુસ્તકમાં બાબરને "બર્બર, હિંસક વિજેતા" અને "આખી વસ્તીનો સફાયો કરનાર" તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યો છે. અકબરના શાસનને ક્રૂરતા અને સહિષ્ણુતાનું મિશ્રણ ગણાવ્યું છે. પુસ્તકમાં જણાવાયું છે કે 25 વર્ષની ઉંમરે અકબરે ચિત્તોડના કિલ્લા પર કબજો કર્યો ત્યારે 30,000 નાગરિકોનું હત્યાકાંડ કરાવીને સ્ત્રીઓ તેમજ બાળકોને ગુલામ બનાવવાનો આદેશ આપ્યો હતો. અકબરના હવાલાથી પુસ્તકમાં લખવામાં આવ્યું છે કે "અમે કાફિરોના અનેક કિલ્લાઓ અને નગરો પર કબજો કર્યો અને ત્યાં ઇસ્લામની સ્થાપના કરી. લોહીની તરસી તલવારોની મદદથી અમે તેમના મનમાંથી કાફિરોના નિશાન મિટાવી દીધા અને ત્યાંના મંદિરોનો નાશ કર્યો." જોકે, પુસ્તકમાં અન્ય ઇતિહાસમાં તેવું પણ દર્શાવવામાં આવ્યું છે કે અકબરે પછીના શાસનમાં શાંતિ અને સદ્ભાવનાની નીતિ અપનાવી હતી.

ઔરંગઝેબ વિશે પુસ્તકમાં લખવામાં આવ્યું છે કે તેમણે શાળાઓ, મંદિરો, જૈન મંદિરો, સિખોના ગુરુદ્વારા અને પારસીઓ તેમજ સૂફીઓ પર અત્યાચાર કર્યા હતા. ખાસ કરીને વારાણસી, મથુરા અને સોમનાથના મંદિરોનો નાશ કરવાનો આદેશ આપ્યો હતો.

વિવાદનું કારણ શું?

આ ફેરફારોને લઈને ઘણા લોકો સરકાર પર ઇતિહાસને ખોટી રીતે રજૂ કરવાનો આરોપ લગાવી રહ્યા છે. ઓલ ઈન્ડિયા મુસ્લિમ પર્સનલ લો બોર્ડના સ્થાપક સભ્ય પ્રોફેસર મોહમ્મદ સુલેમાને સમાચાર એજન્સી IANSને જણાવ્યું, "વર્તમાન સરકાર અને તેની વિચારધારા ઇતિહાસ સાથે ચેડા કરી રહી છે. કોઈ પણ વિકસિત સમાજ ત્યારે જ આગળ વધે છે જ્યારે ઇતિહાસને સત્યના સંદર્ભમાં લેવામાં આવે. પરંતુ આ સરકાર ઇતિહાસને તોડી-મરોડીને લખાવી રહી છે. આનાથી દેશનું ભલું નહીં થાય. તેઓ અંધભક્તોને ગેરમાર્ગે દોરી શકે છે, પરંતુ વિશ્વમાં જ્યારે ઇતિહાસ વાંચવામાં આવશે, ત્યારે સત્ય જ સ્વીકારાશે."

NCERTનું શું કહેવું છે?

આ વિવાદ પર NCERTએ પોતાનો જવાબ આપ્યો છે. NCERTના નિવેદનમાં જણાવાયું છે, "આઠમા ધોરણની સામાજિક વિજ્ઞાનની નવી પાઠ્યપુસ્તક 'એક્સપ્લોરિંગ સોસાયટી: ઈન્ડિયા એન્ડ બિયોન્ડ' રાષ્ટ્રીય શિક્ષણ નીતિ 2020 અને સ્કૂલ શિક્ષણ માટે રાષ્ટ્રીય પાઠ્યક્રમ ફ્રેમવર્ક 2023 હેઠળ તૈયાર કરવામાં આવી છે. આ પુસ્તકમાં 13મીથી 19મી સદીના મધ્ય સુધીનો ભારતીય ઇતિહાસ સમાવવામાં આવ્યો છે. અમે પુનરાવર્તનને બદલે આલોચનાત્મક ચિંતન પર ભાર મૂક્યો છે અને વિશ્વસનીય સ્રોતોના આધારે સંતુલિત વર્ણન આપ્યું છે."

NCERTના સામાજિક વિજ્ઞાન પાઠ્યક્રમના એરિયા ગ્રૂપ હેડ માઈકલ ડેનિનોએ 'ધ હિન્દુ'ને જણાવ્યું, "ભારતીય ઇતિહાસને હંમેશા સુખદ બનાવી શકાય નહીં. અમે એવું ન બતાવી શકીએ કે બધું જ સારું હતું. ઘણી સારી બાબતો હતી, પરંતુ ઘણી ખરાબ બાબતો પણ હતી. લોકો પર અત્યાચાર થયા હતા. તેથી અમે ઇતિહાસના તે અંધકારમય પ્રકરણોને પણ સામેલ કર્યા છે. અમે એક ડિસ્ક્લેમર પણ આપ્યું છે કે ભૂતકાળમાં જે થયું તેના માટે આજે કોઈને જવાબદાર ન ગણી શકાય."

ઇતિહાસકારોનો શું મત છે?

ઇતિહાસકાર સૈયદ ઈરફાન હબીબે બીબીસી સાથે વાતચીતમાં આ ફેરફારો અંગે પોતાનો મત વ્યક્ત કર્યો. તેમણે કહ્યું, "ઇતિહાસ તથ્યોના આધારે લખાય છે. જ્યારે તમે તમારી કલ્પનાઓના આધારે ઇતિહાસ લખો છો, તો તે ઇતિહાસ રહેતો નથી. અગાઉ જે ઇતિહાસ ભણાવવામાં આવતો હતો, તેની સાથે તમે અસહ્મત થઈ શકો પરંતુ તે તથ્યો પર આધારિત હતો. તથ્યોની વ્યાખ્યા અંગે અસહ્મતિ હોઈ શકે પરંતુ માન્યતાઓના આધારે ઇતિહાસ લખવો એ ઇતિહાસ નથી."

હબીબે ઉમેર્યું, "જેને તમે ઇતિહાસનો અંધકારમય અધ્યાય કહો છો તે જ સમયે 'રામચરિતમાનસ' લખાયું. તુલસીદાસ, કબીર, અબ્દુલ રહીમ ખાન-એ-ખાના અને મલિક મુહમ્મદ જાયસી જેવી હસ્તીઓએ આ સમયમાં પોતાની શ્રેષ્ઠ રચનાઓ આપી. શું આ અંધકારમય અધ્યાય હતો? બાબરનો ઇતિહાસ ભારતમાં માંડ ચાર વર્ષનો હતો. તે સમયે શાસન તલવારના જોરે ચાલતું હતું, ધર્મનો તેમાં કોઈ ફેરફાર નહોતો. યુરોપમાં પણ તે સમયે આ જ થતું હતું. 400 વર્ષ જૂની બાબતો પર આજે કંઈ પણ કહી શકાય, પરંતુ આ રીતે નવી પેઢીને અલગ ઇતિહાસ ભણાવવાથી ઘણા ગાબડાં રહી જશે."

મધ્યકાલીન ભારત અને ગુલામીનો વિવાદ

ભારતના દક્ષિણપંથી જૂથો મધ્યકાલીન ભારતને પણ ગુલામીનો સમયગાળો ગણે છે, જ્યારે પરંપરાગત રીતે બ્રિટિશ શાસન (1757-1947)ને ગુલામીનો સમય ગણવામાં આવે છે. વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીએ 11 જૂન, 2014ના લોકસભા સંબોધનમાં "1200 વર્ષની ગુલામી"નો ઉલ્લેખ કર્યો હતો, જેમાં 8મી સદીમાં મીર કાસિમના સિંધ પરના હુમલા (712)થી લઈને 1947 સુધીનો સમય સામેલ હતો. આ નિવેદનથી એવો વિવાદ ઉભો થયો કે શું ભારત બ્રિટિશ શાસન પહેલાં પણ ગુલામ હતું?

ઇતિહાસની અધ્યેતા અને 'ઇન્ટિમેટ પોટ્રેટ ઓફ અ ગ્રેટ મુઘલ'ના લેખિકા પાર્વતી શર્માએ જણાવ્યું, "સત્તા માટે એક રાજ્યનો બીજા રાજ્ય પર હુમલો કરવો એ કોઈ નવી વાત નહોતી. મૌર્યોનું શાસન અફઘાનિસ્તાન સુધી હતું, તો શું તેઓ પણ આક્રમણકારો હતા? સત્તાની લાલસાનો કોઈ ચોક્કસ ધર્મ સાથે સંબંધ નથી." તેમણે ઉમેર્યું કે બાબર અને હુમાયું મધ્ય એશિયાથી આવ્યા હતા, પરંતુ અકબર અને તેમના પછીના મુઘલ શાસકોનો જન્મ ભારતમાં જ થયો હતો.

અગાઉના વિવાદો

મધ્યકાલીન ઇતિહાસને લઈને ભારતમાં વિવાદ નવો નથી. 2019માં રાજસ્થાન યુનિવર્સિટીએ ભાજપના ધારાસભ્યના એક પ્રસ્તાવને સ્વીકાર્યો હતો, જેમાં કહેવામાં આવ્યું હતું કે હલ્દીઘાટીના યુદ્ધમાં મહારાણા પ્રતાપ અકબર સામે હાર્યા નહોતા. સૈયદ ઈરફાન હબીબે આ અંગે જણાવ્યું, "હલ્દીઘાટીમાં મહારાણા પ્રતાપ અને માનસિંહ વચ્ચે યુદ્ધ થયું હતું. આ રાજપૂતોની લડાઈ હતી, એક અકબર માટે લડતો હતો અને બીજો અકબર સામે. મહારાણા પ્રતાપની સેનાનો કમાન્ડર હકીમ ખાન સૂરી મુસ્લિમ હતો. આ ધર્મ આધારિત લડાઈ નહોતી. આજે આપણે મધ્યકાલીન ભારતને ધર્મના ચશ્માથી જોઈ રહ્યા છીએ."

NCERTના આ ફેરફારોએ ઇતિહાસની રજૂઆત પર નવી ચર્ચા ઉભી કરી છે. એક તરફ NCERT દાવો કરે છે કે તેમણે વિશ્વસનીય સ્રોતોના આધારે સંતુલિત વર્ણન આપ્યું છે, જ્યારે બીજી તરફ ઇતિહાસકારો અને વિવેચકો માને છે કે આ ફેરફારો વૈચારિક રીતે પ્રેરિત છે. આ વિવાદ એ વાતનું સૂચક છે કે ભારતમાં ઇતિહાસની રજૂઆત હંમેશા રાજકીય અને સામાજિક ચર્ચાનું કેન્દ્ર રહી છે, અને આ ચર્ચા ભવિષ્યમાં પણ ચાલુ રહેવાની સંભાવના છે.

આ પણ વાંચો- પ્રધાનમંત્રી ધન-ધાન્ય કૃષિ યોજના: ₹24,000 કરોડના ખર્ચે 100 જિલ્લાઓમાં નંખાશે કૃષિ ક્રાંતિનો પાયો