શું છે નોન વેજ દૂધ? જેનું વેચાણ ભારતમાં કરવા માંગે છે ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ

• નોન વેજ દૂધ શું છે જેનું વેચાણ ભારતમાં કરવા માંગે છે અમેરિકા
• ભારત-અમેરિકા વચ્ચે વેપાર વાટાઘાટો અને નોન-વેજ મિલ્કનો વિવાદ
• નોન-વેજ મિલ્ક શું છે? અમેરિકા ભારતમાં તેનું વેચાણ કરવા માંગે છે, પરંતુ ભારતે સાંસ્કૃતિક કારણોસર નકારી

અમેરિકી રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પે ટેરિફ લગાવવાની નિર્ધારિત તારીખ 9 જુલાઈ, 2025થી વધારીને 1 ઓગસ્ટ, 2025 કરી દીધી છે. આ સાથે ભારત અને અમેરિકા વચ્ચે વેપાર વાટાઘાટો ચાલુ છે, અને બંને દેશો ટૂંક સમયમાં એક અંતરિમ વેપાર સમજૂતીની જાહેરાતની આશા રાખે છે. જોકે, અમેરિકા લાંબા સમયથી ભારતના કૃષિ અને ડેરી ઉત્પાદનોના બજાર ખોલવાની માંગ કરી રહ્યું છે, પરંતુ ભારતે કૃષિ અને ડેરી ક્ષેત્રની સુરક્ષા માટે આ માંગને સ્વીકારવાનો ઇનકાર કર્યો છે.

ભારત સરકારે ‘નોન-વેજ મિલ્ક’ની આયાત પર સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક ચિંતાઓનું કારણ આપીને અમેરિકી ડેરી ઉત્પાદનોની આયાતને મંજૂરી આપવાની ના પાડી છે. આ વેપાર સમજૂતીથી બંને દેશો વચ્ચે 2030 સુધીમાં વેપારને 500 અબજ ડોલર સુધી લઈ જવાની સંભાવના છે, પરંતુ ડેરી ઉત્પાદનોનો મુદ્દો એક મોટો અવરોધ બની રહ્યો છે.

નોન-વેજ મિલ્ક શું છે?

‘નોન-વેજ મિલ્ક’ એ એવું દૂધ છે જે એવી ગાયો પાસેથી મેળવવામાં આવે છે જેમને પશુઓનું માંસ, લોહી કે તેના ઉત્પાદનો ધરાવતો ચારો ખવડાવવામાં આવે છે. અમેરિકન ડેરી ઉદ્યોગમાં, ગાયોનું વજન અને દૂધ ઉત્પાદન વધારવા માટે તેમને ‘બ્લડ મીલ’ નામનો ચારો આપવામાં આવે છે. આ ચારામાં સૂક્ષ્મ પ્રમાણમાં સૂઅર, માછલી, ચિકન, ઘોડાં અથવા અન્ય પશુઓનું માંસ, લોહી કે ચરબી હોય છે. ‘બ્લડ મીલ’ એ મીટ પેકિંગ ઉદ્યોગનું ઉપ-ઉત્પાદન છે, જે પશુઓના લોહીને એકઠું કરીને સૂકવીને ચારો તરીકે ઉપયોગમાં લેવામાં આવે છે. આ ચારો ગાયો માટે લાયસીન નામના એમિનો એસિડનો સ્ત્રોત છે, જે દૂધ ઉત્પાદન અને પશુઓના સ્વાસ્થ્ય માટે મહત્વનું માનવામાં આવે છે.

ભારતમાં જ્યાં મોટી વસ્તી શાકાહારી છે અને ગાયને ધાર્મિક રીતે પવિત્ર માનવામાં આવે છે, આવા ચારા દ્વારા ઉત્પન્ન થતું દૂધ ‘નોન-વેજ મિલ્ક’ ગણાય છે. આ દૂધ ભારતની સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક માન્યતાઓની વિરુદ્ધ માનવામાં આવે છે, જેના કારણે ભારતે અમેરિકી ડેરી ઉત્પાદનોની આયાત પર પ્રતિબંધ મૂક્યો છે.

ભારતનું ડેરી ક્ષેત્ર અને તેનું મહત્વ

ભારતની ગ્રામીણ અર્થવ્યવસ્થામાં ડેરી ક્ષેત્રનું મહત્વનું યોગદાન છે. પ્રેસ ઇન્ફોર્મેશન બ્યુરો (PIB)ના આંકડા અનુસાર, 2023-24માં ભારતે 23.92 કરોડ ટન દૂધનું ઉત્પાદન કર્યું, જેની સાથે ભારત વિશ્વનું સૌથી મોટું દૂધ ઉત્પાદક દેશ છે. આ ઉપરાંત, ભારતે 2023-24માં 27.26 કરોડ ડોલરના 63,738 ટન ડેરી ઉત્પાદનોની નિકાસ કરી, જેમાં સંયુક્ત આરબ અમીરાત, સાઉદી અરેબિયા, અમેરિકા, ભૂટાન અને સિંગાપોર જેવા દેશોનો સમાવેશ થાય છે.

ભારતમાં ડેરી ઉત્પાદનોની આયાત પર ઊંચા ટેરિફ લાગુ છે. ચીઝ પર 30%, માખણ પર 40%, અને મિલ્ક પાઉડર પર 60%. આ ઊંચા ટેરિફના કારણે ન્યૂઝીલેન્ડ અને ઓસ્ટ્રેલિયા જેવા દેશોના સસ્તા ડેરી ઉત્પાદનોની આયાત ભારતમાં નફાકારક નથી. ભારતનું ડેરી ક્ષેત્ર લાખો નાના ખેડૂતો અને ગ્રામીણ પરિવારોની આજીવિકાનું મુખ્ય સાધન છે. આ ક્ષેત્રને ખોલવાથી તેમની આજીવિકા પર ગંભીર અસર પડી શકે છે.

અમેરિકી ડેરી ઉત્પાદનોની આયાતની સંભવિત અસરો

ભારતીય સ્ટેટ બેંકની તાજેતરની રિપોર્ટ અનુસાર, જો અમેરિકી ડેરી ઉત્પાદનોની આયાતને મંજૂરી આપવામાં આવે તો ભારતીય ડેરી ઉત્પાદનોના ભાવમાં ઓછામાં ઓછો 15%નો ઘટાડો થઈ શકે છે. આનાથી ખેડૂતોને દર વર્ષે 1.03 લાખ કરોડ રૂપિયાનું નુકસાન થઈ શકે છે. રિપોર્ટમાં એવું પણ જણાવાયું છે કે ડેરી ક્ષેત્ર ખોલવાથી ભારત દૂધ ઉત્પાદક દેશથી દૂધ આયાત કરનાર દેશ બની શકે છે, જે ગ્રામીણ અર્થવ્યવસ્થા માટે વિનાશક હોઈ શકે છે.

અમેરિકાએ આ નિયમોને ‘અનાવશ્યક વેપારી અવરોધો’ ગણાવ્યા છે, પરંતુ ભારતે સ્પષ્ટ કર્યું છે કે તે પોતાના નાગરિકોની સાંસ્કૃતિક અને ધાર્મિક લાગણીઓનું રક્ષણ કરવા માટે આ બાબતે કોઈ સમજૂતી કરશે નહીં. ભારતે અમેરિકી ડેરી ઉત્પાદનોની આયાત માટે કડક નિયમો લાગુ કરવાની દરખાસ્ત કરી છે, જેમાં એ સુનિશ્ચિત કરવું કે આયાતી દૂધ એવી ગાયોનું હોય જેમને માંસ કે લોહીવાળો ચારો ન ખવડાવવામાં આવ્યો હોય.

ભારત-અમેરિકા વેપાર સંબંધો

અમેરિકા ભારત સાથેના 45 અબજ ડોલરના વેપાર ખાધને ઘટાડવા માટે ડેરી અને કૃષિ ઉત્પાદનોની નિકાસ માટે ભારતીય બજાર ખોલવા દબાણ કરી રહ્યું છે. ટ્રમ્પ પ્રશાસને 23 દેશોને પત્ર લખીને ટેરિફની ધમકી આપી છે. આ સમયમર્યાદા 1 ઓગસ્ટ, 2025 સુધી લંબાવવામાં આવી છે. જો વાટાઘાટો નિષ્ફળ જશે તો નિષ્ણાતોનું માનવું છે કે ટ્રમ્પ ભારત પર 26% ટેરિફ ફરીથી લાગુ કરવાની શક્યતા ઓછી છે, કારણ કે બંને દેશો વચ્ચે વેપારી સંબંધોને મજબૂત કરવાની પરસ્પર ઇચ્છા છે.

ગુજરાતના સંદર્ભમાં જોઈએ તો શું અસર થઈ શકે છે?

ગુજરાત ભારતના ડેરી ક્ષેત્રમાં અગ્રણી રાજ્યોમાંનું એક છે, જ્યાં અમૂલ જેવી સહકારી ડેરીઓ લાખો ખેડૂતોની આજીવિકાનું મુખ્ય સાધન છે. 2023-24માં ગુજરાતે રાષ્ટ્રીય દૂધ ઉત્પાદનમાં નોંધપાત્ર યોગદાન આપ્યું, અને અમૂલે 1.5 અબજ ડોલરથી વધુની નિકાસ કરી. જો અમેરિકી ડેરી ઉત્પાદનોની આયાતને મંજૂરી આપવામાં આવે તો ગુજરાતના ખેડૂતોને ભાવમાં ઘટાડો અને આજીવિકાનું નુકસાન થઈ શકે છે. ગુજરાત સરકાર અને અમૂલ જેવી સંસ્થાઓએ આ મુદ્દે કેન્દ્ર સરકારને સમર્થન આપ્યું છે, જે રાજ્યના ડેરી ક્ષેત્રની સુરક્ષા માટે મહત્વનું છે.

ગુજરાતના ખેડૂતો અને ડેરી સહકારી મંડળીઓએ પણ ‘નોન-વેજ મિલ્ક’ની આયાત સામે વિરોધ વ્યક્ત કર્યો છે, કારણ કે તે ગુજરાતની શાકાહારી સંસ્કૃતિ અને ગાય પ્રત્યેની ધાર્મિક લાગણીઓની વિરુદ્ધ છે. અમૂલે પોતાની બ્રાન્ડિંગમાં ‘શુદ્ધ શાકાહારી’ દૂધ અને ઉત્પાદનો પર ભાર મૂક્યો છે, જે ગ્રાહકોનો વિશ્વાસ જીતવામાં મદદ કરે છે.

‘નોન-વેજ મિલ્ક’ ભારત-અમેરિકા વેપાર વાટાઘાટોમાં એક મોટો વિવાદ બન્યો છે. ભારતે સાંસ્કૃતિક, ધાર્મિક અને આર્થિક કારણોસર અમેરિકી ડેરી ઉત્પાદનોની આયાત પર પ્રતિબંધ જાળવી રાખ્યો છે. ગુજરાત જેવા રાજ્યો જ્યાં ડેરી ક્ષેત્ર ગ્રામીણ અર્થવ્યવસ્થાનો આધાર છે, ત્યાં સરકારના નિર્ણયનું સ્વાગત થયું છે. જોકે, અમેરિકાનું ટેરિફ દબાણ અને વેપાર ખાધ ઘટાડવાની માંગ ભારત માટે પડકાર રહેશે.

આ પણ વાંચો- જમ્મુ-કાશ્મીરને રાજ્યનો દરજ્જો અને લદ્દાખને છઠ્ઠી અનુસૂચિમાં સામેલ કરવા માટે વિધેયક લાવો: કોંગ્રેસની મોદી સરકારને માંગ