કેબિનેટ મંત્રી, રાજ્ય મંત્રી અને સ્વતંત્ર હવાલો ધરાવતા રાજ્ય મંત્રી વચ્ચે શું તફાવત છે?

નરેન્દ્ર મોદી (Narendra Modi) એ રવિવારે સતત ત્રીજી વખત દેશના વડાપ્રધાન (Oath as the Prime Minister) તરીકે શપથ લીધા. તેમની સાથે 71 સાંસદો (71 MPs) એ પણ મંત્રી (Minister) તરીકે શપથ (Oath) લીધા હતા. જણાવી દઈએ કે 2014 અને 2019ની સરખામણી (compared) માં આ વખતની કેબિનેટ (Cabinet) સૌથી મોટી છે. જ્યારે 2014માં 46 સાંસદો મંત્રી બન્યા હતા, જ્યારે 2019માં આ સંખ્યા 59 હતી. આ વખતે શપથ લેનારા સાંસદોમાં 30 કેબિનેટ મંત્રીઓ, 5 સ્વતંત્ર હવાલો ધરાવતા રાજ્ય મંત્રી અને 36 રાજ્ય મંત્રી છે. આ અહેવાલમાં જાણો કે તેમની વચ્ચે શું તફાવત છે અને તેઓ એકબીજાથી કેવી રીતે અલગ છે.

કેબિનેટ મંત્રીઓ પાસે સૌથી વધુ સત્તા

તાજેતરમાં, મોદી સરકારના 3.0 કાર્યકાળ દરમિયાન 30 કેબિનેટ મંત્રીઓ, 5 સ્વતંત્ર પ્રભારીઓ અને 36 રાજ્ય મંત્રીઓએ શપથ લીધા હતા. અગાઉ NDA ગઠબંધન લોકસભામાં ચૂંટાયા બાદ 9 જૂને શપથ સમારોહ યોજાયો હતો. ભારતની કેન્દ્રીય કેબિનેટમાં ત્રણ પ્રકારના મંત્રીઓ છે એટલે કે કેબિનેટ મંત્રી, રાજ્ય મંત્રી અને સ્વતંત્ર હવાલો ધરાવતા રાજ્ય મંત્રી. બંધારણના અનુચ્છેદ 75 મુજબ રાષ્ટ્રપતિ વડાપ્રધાનની સલાહ પર કેબિનેટની રચના કરે છે. કેબિનેટમાં ત્રણ પ્રકારના મંત્રીઓ હોય છે - કેબિનેટ મંત્રી, સ્વતંત્ર હવાલો ધરાવતા રાજ્ય મંત્રી અને રાજ્ય મંત્રી. આમાં કેબિનેટ મંત્રીઓ પાસે સૌથી વધુ સત્તા હોય છે. આ પછી સ્વતંત્ર હવાલો ધરાવતા રાજ્યમંત્રી અને પછી રાજ્યમંત્રી આવે છે. જણાવી દઈએ કે બંધારણ મુજબ કેબિનેટમાં વધુમાં વધુ 81 મંત્રીઓને સામેલ કરી શકાય છે. બંધારણના 91મા સુધારા મુજબ લોકસભાના કુલ સભ્યોમાંથી 15 ટકાને કેબિનેટનો ભાગ બનાવી શકાય છે. લોકસભામાં સભ્યોની સંખ્યા 543 હોવાથી કેન્દ્રીય કેબિનેટમાં 81 મંત્રીઓને લાવવામાં આવી શકે છે.

કેબિનેટ મંત્રીઓ

કેબિનેટમાં કેબિનેટ મંત્રીઓનો વિશેષ હિસ્સો હોય છે. તેમને એક અથવા વધુ મંત્રાલયો પણ ફાળવવામાં આવ્યા છે. સરકારના તમામ નિર્ણયોમાં કેબિનેટ મંત્રીઓ સામેલ હોય છે. સામાન્ય રીતે દર અઠવાડિયે કેબિનેટની બેઠક યોજાય છે. સરકાર કોઈપણ નિર્ણય, કોઈપણ વટહુકમ, નવો કાયદો, કાયદામાં સુધારો વગેરે કેબિનેટની બેઠકમાં જ લે છે.

રાજ્ય મંત્રી (સ્વતંત્ર હવાલો)- MoS સ્વતંત્ર હવાલો

સ્વતંત્ર હવાલો ધરાવતા રાજ્ય મંત્રીઓ, મંત્રી પરિષદનો એક ભાગ, તેમના ફાળવેલા મંત્રાલય અને વિભાગ માટે સંપૂર્ણ જવાબદારી ધરાવે છે પરંતુ તેઓ સામાન્ય રીતે કેબિનેટ બેઠકોમાં હાજરી આપી શકતા નથી. કેબિનેટ તેમને તેમના મંત્રાલય અથવા વિભાગ સાથે સંબંધિત મુદ્દાઓ પર ચર્ચા કરવા અને નિર્ણય લેવા માટે ખાસ પ્રસંગોએ બોલાવી શકે છે.

રાજ્ય મંત્રી

રાજ્ય મંત્રીઓ, મંત્રી પરિષદનો ભાગ, કેબિનેટ મંત્રીઓ હેઠળ કામ કરતા મંત્રીઓ છે. જણાવી દઈએ કે કેબિનેટ મંત્રીની અંદર એક અથવા વધુ રાજ્ય મંત્રી હોઈ શકે છે. આ ઉપરાંત, મંત્રાલયની અંદર ઘણા વિભાગો છે જે રાજ્યના મંત્રીઓ વચ્ચે વહેંચવામાં આવે છે જેથી કરીને તેઓ કેબિનેટ મંત્રીને મંત્રાલય ચલાવવામાં મદદ કરી શકે.

પગાર અને ભથ્થા વચ્ચે શું તફાવત છે?

કેબિનેટમાં સ્થાન મેળવનારા સાંસદોને પણ અન્ય સાંસદોની સરખામણીમાં દર મહિને અલગ ભથ્થું મળે છે. જણાવી દઈએ કે સેલરી એક્ટ હેઠળ બેઝિક સેલરી તરીકે દર મહિને 1 લાખ રૂપિયાની રકમ લોકસભા સાંસદને આપવામાં આવે છે. આ સિવાય ચૂંટણી ભથ્થા માટે 70 હજાર રૂપિયા અને ઓફિસ ખર્ચ માટે 60 હજાર રૂપિયાની અલગથી રકમ ઉપલબ્ધ છે. ઉપરાંત, જ્યારે સંસદનું સત્ર ચાલે છે, ત્યારે તેમને દૈનિક ભથ્થા તરીકે દરરોજ 2000 રૂપિયા મળે છે. કેબિનેટ મંત્રીઓને દર મહિને હોસ્પિટાલિટી એલાઉન્સ મળે છે. આ અંતર્ગત પીએમને 3000 રૂપિયા, કેબિનેટ મંત્રીને 2000 રૂપિયા, સ્વતંત્ર ચાર્જવાળા રાજ્ય મંત્રીને 1000 રૂપિયા અને રાજ્ય મંત્રીને 600 રૂપિયા આપવામાં આવે છે.

આ પણ વાંચો - Modi 3.0 Cabinet : જાણો કયા નેતાઓને મળ્યું કયું મંત્રાલય

આ પણ વાંચો - Modi 3.0 કેબિનેટનો સૌથી મોટો નિર્ણય, PM આવાસ યોજના હેઠળ બનાવવામાં આવશે 3 કરોડ નવા મકાનો