Deaths of children : મધ્યપ્રદેશ અને રાજસ્થાનમાં બાળકોના મૃત્યુનો કફ સીરપ સાથે શું છે સંબંધ, શું કહે છે નિષ્ણાતો ?

• Deaths of children : મધ્યપ્રદેશ-રાજસ્થાનમાં બાળકોના મૃત્યુ : કફ સીરપમાં ઝેરી રસાયણની શંકા
• છિંદવાડામાં 9 બાળકોના મૃત્યુ, કોલ્ડ્રિફ સીરપ પર પ્રતિબંધ
• કફ સીરપથી બાળકોના મૃત્યુ : ઝેરી ડાયથિલીન ગ્લાયકોલનો ખુલાસો
• મધ્યપ્રદેશ-રાજસ્થાનમાં બાળ આરોગ્ય પર સંકટ, સરકારની નિષ્ફળતા?
• છિંદવાડાના પરિજનોની ન્યાયની માગ, કફ સીરપની તપાસ શરૂ

Deaths of children : છેલ્લા એક મહિનામાં મધ્યપ્રદેશના છિંદવાડામાં નવ અને રાજસ્થાનમાં બે બાળકોના (Deaths of children :) મૃત્યુ બાદ બંને રાજ્યોમાં બાળ આરોગ્યને લઈને સવાલો ઉભા થઈ રહ્યા છે.

આ બાળકોના પરિવારનું કહેવું છે કે કફ સીરપ પીવડાવ્યા બાદ બાળકોનું સ્વાસ્થ્ય ઝડપથી બગડ્યું અને તેમને બચાવી શકાયા નહીં.

મધ્યપ્રદેશ ડ્રગ કંટ્રોલ વિભાગે શનિવારે સવારે તમિલનાડુમાં બનતી કોલ્ડ્રિફ કફ સીરપ પર પ્રતિબંધ મૂકી દીધો છે. તમિલનાડુ ડ્રગ્સ કંટ્રોલ વિભાગના 2 ઓક્ટોબરના અહેવાલ મુજબ, કોલ્ડ્રિફ સીરપના બેચ એસ આર-13ને ‘ભેળસેળયુક્ત’ જાહેર કરવામાં આવી હતી.

અહેવાલ મુજબ, સીરપમાં 48.6 ટકા ડાયથિલીન ગ્લાયકોલ જોવા મળ્યું, જે ઝેરી રસાયણ છે અને આરોગ્ય માટે જોખમી સાબિત થઈ શકે છે. આ કફ સીરપ તમિલનાડુ સ્થિત શ્રીસન ફાર્માસ્યુટિકલ કંપની બનાવે છે.

મધ્યપ્રદેશના મુખ્યમંત્રી મોહન યાદવે એક્સ પર લખ્યું, “છિંદવાડામાં કોલ્ડ્રિફ સીરપના કારણે થયેલા બાળકોના મૃત્યુ અત્યંત દુઃખદ છે. આ સીરપના વેચાણ પર આખા મધ્યપ્રદેશમાં પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો છે. સીરપ બનાવતી કંપનીના અન્ય ઉત્પાદનોના વેચાણ પર પણ પ્રતિબંધ લગાવવામાં આવી રહ્યો છે.”

પવન નંદુરકર છિંદવાડા જિલ્લા હોસ્પિટલમાં શિશુ રોગ નિષ્ણાત છે.

તેમણે પત્રકારોને જણાવ્યું, “મોટાભાગના બાળકોના મૃત્યુ કિડની ઈજાને કારણે થયા હતા. બાળકોની રીનલ બાયોપ્સી તપાસ બાદ જાણવા મળ્યું હતું કે કોઈક પ્રકારના ટોક્સિન (ઝેરી પદાર્થ)ને કારણે કિડનીને નુકસાન થયું અને તે કામ કરતી બંધ થઈ ગઈ જેના પછી બાળકોના મૃત્યુ થયા. આમાંથી મોટાભાગના બાળકોના મેડિકલ ઈતિહાસમાં કફ સીરપ આપવામાં આવ્યું હોવાની વાત સામે આવી હતી.”

છિંદવાડા જિલ્લાના રહેવાસી યાસીન ખાનનો ચાર વર્ષનો પુત્ર ઉસૈદ હવે આ દુનિયામાં નથી.

મીડિયા સાથેની વાતચીતમાં યાસીને કહ્યું, “મને સવારથી સાંજ સુધી કંઈ સૂઝતું નથી. તેને 25 ઓગસ્ટે પહેલીવાર હળવી શરદી, ઉધરસ અને તાવ આવ્યો હતો. 13 સપ્ટેમ્બરે કિડની ખરાબ થવાને કારણે ઉસૈદનું મૃત્યુ થયું. મારી આંખનો તારો આ દુનિયામાંથી ચાલ્યો ગયો.” આ કહેતાં યાસીન રડી પડ્યા.

મધ્યપ્રદેશના છિંદવાડા જિલ્લામાં 7 સપ્ટેમ્બરથી 2 ઓક્ટોબરની વચ્ચે કુલ 9 બાળકોના કિડની ખરાબ થવાને કારણે મૃત્યુ થયા છે. હજુ પણ ઓછામાં ઓછા પાંચ બાળકો હોસ્પિટલમાં દાખલ છે, જેમાંથી કેટલાકની હાલત ગંભીર છે.

રાજસ્થાનમાં પણ સામે આવ્યા Deaths of children કેસ

મધ્યપ્રદેશને અડીને આવેલા રાજસ્થાનમાં પણ કથિત રીતે સરકારી હોસ્પિટલમાં મળતું કફ સીરપ પીવડાવ્યા બાદ ભરતપુર અને ઝુંઝુનું જિલ્લાના બે બાળકોના મૃત્યુ થયા. આ આરોપ મૃતક બાળકોના પરિજનોએ લગાવ્યો છે.

ભરતપુરના બે વર્ષના બાળકને જયપુર રિફર કરવામાં આવ્યો હતો, જ્યાં તેનું ત્રણ દિવસ બાદ મૃત્યુ થયું. જ્યારે ઝુંઝુનુંના રહેવાસી પાંચ વર્ષના બાળકને સારવાર માટે સીકર રિફર કરવામાં આવ્યો હતો. ત્યાં સારવાર દરમિયાન તેનું પણ મૃત્યુ થયું.

મધ્યપ્રદેશના ડ્રગ કંટ્રોલર દિનેશ કુમાર મૌર્યએ આ અંગે મીડિયાને જણાવ્યું કે “અમે સતત કેન્દ્રીય ડ્રગ ટેસ્ટિંગ એજન્સી સાથે વાતચીત કરી રહ્યા છીએ. અમે 12 સેમ્પલ લીધા હતા અને કેન્દ્રીય ડ્રગ ટેસ્ટિંગ એજન્સીએ છ સેમ્પલ લીધા હતા. અત્યાર સુધી અમારા ત્રણ સેમ્પલ અને કેન્દ્રીય ડ્રગ ટેસ્ટિંગ લેબ દ્વારા લેવાયેલા તમામ છ સેમ્પલમાં ડાયથિલીન ગ્લાયકોલ અને ઇથિલીન ગ્લાયકોલની હાજરી જોવા મળી નથી. અમારા બાકીના સેમ્પલની તપાસ ચાલુ છે.”

નવ બાળકોના મૃત્યુ બાદ ઉભા થયેલા સવાલો વચ્ચે મધ્યપ્રદેશના આરોગ્ય મંત્રી રાજેન્દ્ર શુક્લાએ શુક્રવારે બપોરે કહ્યું, “રાજ્ય ડ્રગ ટેસ્ટિંગ લેબમાં અત્યાર સુધી 12 પ્રકારના સીરપ તપાસ માટે મોકલવામાં આવ્યા છે. તેમાંથી ત્રણના અહેવાલ આવી ગયા છે અને કોઈમાં પણ એવું તત્વ જોવા મળ્યું નથી, જેનાથી બાળકોના મૃત્યુનું કારણ સ્પષ્ટ થઈ શકે.”

રાજસ્થાનના ડ્રગ કંટ્રોલર (સેકન્ડ) રાજારામ શર્માએ મીડિયાને નિવેદન આપતા જણાવ્યું, “આરોપ લાગ્યા બાદ અમે સીરપનું લેબ ટેસ્ટ કરાવ્યું છે. લેબ રિપોર્ટમાં તમામ સેમ્પલ યોગ્ય જોવા મળ્યા છે. અમે જે સેમ્પલ લીધા હતા તે બધા માનકોનું પાલન કરે છે.”

આ ઉપરાંત, મધ્યપ્રદેશ અને રાજસ્થાનમાં થયેલા મૃત્યુ બાદ કેન્દ્રીય આરોગ્ય સેવા મહાનિર્દેશાલય (ડીજીએચએસ)એ રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોને એડવાઈઝરી જારી કરી છે. તેમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે બાળકોને કફ સીરપ ફક્ત ‘સાવધાનીપૂર્વક અને વિચારપૂર્વક’ જ આપવું જોઈએ.

આ વચ્ચે ગુજરાત સરકાર પણ કફ સીરપને લઈને એલર્ટ મોડમાં આવી ગઈ છે.

Deaths of children ના આ કેસ ક્યારે સામે આવ્યો?

છિંદવાડા જિલ્લા પ્રશાસનના જણાવ્યા મુજબ, આ પ્રકારનો પ્રથમ કેસ 24 ઓગસ્ટે સામે આવ્યો હતો અને 7 સપ્ટેમ્બરે પ્રથમ મૃત્યુ થયું હતું.

યાસીન જણાવે છે કે તેમણે પોતાના ચાર વર્ષના પુત્ર ઉસૈદની સારવાર ખાનગી હોસ્પિટલમાં કરાવી હતી.

તેમણે કહ્યું, “25 ઓગસ્ટે તબિયત ખરાબ થયા બાદ અમે એક ખાનગી હોસ્પિટલમાં બેટાને બતાવ્યો હતો. 31 તારીખ સુધી તબિયતમાં થોડો સુધારો હતો, પરંતુ પછી અચાનક બેટાનું પેશાબ બંધ થઈ ગયું. લગભગ બે દિવસ આવું જ ચાલ્યું, પછી અમે છિંદવાડા જિલ્લા હોસ્પિટલ લઈ ગયા. છિંદવાડાથી નાગપુર ગયા, ત્યાં લગભગ 10 દિવસ હોસ્પિટલમાં રહ્યા બાદ બેટાને મૃત જાહેર કરવામાં આવ્યો.”

યાસીન ઓટો ચાલક છે અને તેમના બે પુત્રો છે. મોટા પુત્ર ઉસૈદની સારવારમાં તેમણે લગભગ 4 લાખ રૂપિયા ખર્ચી નાખ્યા હતા. આ દરમિયાન તેમણે પોતાનું જીવનનિર્વાહનું એકમાત્ર સાધન ઓટો રિક્ષા પણ વેચી નાંખી હતી.

યાસીન કહે છે, “પૈસાનું શું છે સાહેબ, બાળક જીવતું બચી જાત તો બધું સફળ થઈ જાત. હું ફરીથી ઓટો ખરીદી લેત. હવે તો બસ એટલું જ ઈચ્છું છું કે બીજા કોઈ પિતાને આ દર્દ ન સહેવું પડે.”

Deaths of children ના બધા કેસ છિંદવાડાથી

મધ્યપ્રદેશમાં મૃત તમામ 9 બાળકો છિંદવાડાના પરાસિયા બ્લોકના રહેવાસી હતા. પરાસિયા વિકાસખંડના એસડીએમ શુભમ કુમાર યાદવે જણાવ્યું કે પરાસિયા બ્લોકમાં લગભગ 2.8 લાખ લોકો રહે છે, જેમાંથી લગભગ 25 હજાર બાળકો પાંચ વર્ષથી ઓછી ઉંમરના છે.

તેમણે કહ્યું, “અત્યાર સુધી આ મામલે અમે વિસ્તારના પાણીના સેમ્પલ, મચ્છરો અને ઉંદરોથી ફેલાતા રોગો જેવા ઘણા સંભવિત કારણોની તપાસ કરાવી છે. આ બધાના અહેવાલ સામાન્ય આવ્યા છે.”

એસડીએમે આગળ જણાવ્યું, “આરોગ્ય વિભાગના અધિકારીઓ અને નિષ્ણાત ડોક્ટરોની સલાહથી મૃત બાળકોના મેડિકલ ઈતિહાસનો અભ્યાસ કરવામાં આવ્યો, જેમાં કફ સીરપના ઉપયોગનો મામલો સામે આવ્યો.”

એસડીએમે કહ્યું કે વિવિધ જગ્યાઓથી સીરપના સેમ્પલ તપાસ માટે મોકલવામાં આવ્યા છે અને જેમ જેમ તેમના બધા અહેવાલ આવશે, પ્રશાસન સમજી શકશે કે બાળકોની કિડની ખરાબ થવાનું અથવા નિષ્ફળ જવાનું વાસ્તવિક કારણ શું છે.

જોકે, મધ્યપ્રદેશની સરકાર છેલ્લા લગભગ 10 દિવસથી તપાસ અધૂરી હોવાનું કારણ આપી રહી છે. જ્યારે તમિલનાડુના ડ્રગ્સ કંટ્રોલ ડિપાર્ટમેન્ટે એક જ દિવસમાં કોલ્ડ્રિફ કફ સીરપમાં માનકોની વિરુદ્ધ અને ઝેરી તત્વ ડાયથિલીન ગ્લાયકોલની હાજરીની પુષ્ટિ કરી છે.

છિંદવાડામાં એક અન્ય પરિજનનો આરોપ છે, “આખરે કેવી રીતે કોઈ ઝેરી કે હાનિકારક દવા બજારમાં વેચાઈ રહી છે? મધ્યપ્રદેશની સરકાર આ બધું કેમ શોધી શકતી નથી? તમિલનાડુની સરકારે એક દિવસમાં શોધી કાઢ્યું. શું મધ્યપ્રદેશની સરકાર આ તપાસ નથી કરતી કે તેની નાક નીચે કોણ દવાઓના નામે બાળકોને મારવાનું સીરપ વેચી રહ્યું છે?”

શું અગાઉની ચેતવણીઓને નજરઅંદાજ કરવામાં આવી?

વર્ષ 2023માં ભારતના ડાયરેક્ટર જનરલ ઓફ હેલ્થ સર્વિસે એક સામાન્ય શરદીની દવાના ફોર્મ્યુલાને ચાર વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને આપવા પર પ્રતિબંધ મૂક્યો હતો.

આ ફોર્મ્યુલામાં ક્લોરફેનિરામાઈન મેલેટ અને ફેનીલેફ્રીન જેવી દવાઓનો સમાવેશ હતો, જે 2015માં મંજૂર કરવામાં આવી હતી અને સામાન્ય રીતે ઉધરસ-શરદીના સીરપના મુખ્ય ઘટકો હોય છે.

આ પ્રતિબંધ ત્યારે આવ્યો હતો જ્યારે 2022માં ગેમ્બિયા અને ઉઝબેકિસ્તાનમાં ભારતમાં બનેલી ઉધરસની દવાઓથી બાળકોના મૃત્યુના મામલાઓએ આંતરરાષ્ટ્રીય સ્તરે ચિંતા વધારી હતી.

જોકે, આ દવાઓના ઉત્પાદકોએ કોઈપણ ભૂલથી ઈનકાર કર્યો છે અને દાવો કર્યો છે કે તેમના ઉત્પાદનો નિર્ધારિત માત્રામાં ઉપયોગ કરવામાં આવે તો સંપૂર્ણપણે સલામત છે.

છિંદવાડામાં આરોગ્ય વિભાગના એક અધિકારીએ નામ ન છાપવાની શરતે બીબીસીને જણાવ્યું છે કે “જે 9 બાળકોના મૃત્યુ થયા છે, તેમાંથી 6-7 બાળકો 4 વર્ષ કે તેથી ઓછી ઉંમરના હતા.”

એમપીમાં અગાઉ પણ આવા કેસ આવ્યા

મધ્યપ્રદેશમાં દવાઓની ગુણવત્તાને લઈને અગાઉ પણ ગંભીર સવાલો ઉભા થયા છે.

ઓગસ્ટ 2024માં રાજ્યભરમાં 9થી વધુ જરૂરી દવાઓ અને ઈન્જેક્શનની સપ્લાય પર રોક લગાવી દેવામાં આવી હતી કારણ કે તે ક્વોલિટી ટેસ્ટમાં નિષ્ફળ ગઈ હતી.

મધ્યપ્રદેશ લોક આરોગ્ય સેવા નિગમ લિમિટેડ (એમપીપીએચએસસીએલ)એ આ દવાઓને નીચી શ્રેણીમાં રાખી હતી. ત્યારબાદ દર્દીઓની સલામતી અને રાજ્યની આરોગ્ય વ્યવસ્થાને લઈને ગંભીર સવાલો ઉભા થયા હતા.

જન આરોગ્ય અભિયાન સાથે જોડાયેલા પબ્લિક હેલ્થ નિષ્ણાત અમૂલ્ય નિધિ કહે છે, “સીરપથી સાઈડ ઈફેક્ટ થઈ શકે છે, મૃત્યુ નહીં. તેથી છિંદવાડામાં થઈ રહેલા બાળકોના મૃત્યુ બાદ સીરપની ગુણવત્તા પર નહીં, પરંતુ સીરપમાં શું-શું મેળવવામાં આવ્યું છે, તેના પર સવાલ થવો જોઈએ. સરકાર કહે છે કે તપાસ કરી રહ્યા છે. આખરે તપાસમાં કેટલો સમય લાગે છે?”

અમૂલ્ય નિધિએ રાજ્યની આરોગ્ય વ્યવસ્થાઓ પર સવાલ ઉઠાવતા કહ્યું, “સરકાર બાળકોના આરોગ્યને લઈને ગંભીર દેખાતી નથી. જવાબદારો પર કાર્યવાહી કરવાને બદલે વિલંબની રણનીતિ અપનાવવામાં આવી રહી છે. હાલત અત્યંત ખરાબ છે. શિશુ મૃત્યુ દર અને માતાના મૃત્યુ દર સૌથી ખરાબ સ્તરે છે. ઈન્દોરમાં બાળકોને ઉંદરના કરડવાનો મામલો સામે આવ્યો અને હવે છિંદવાડામાં બ્રેક ઓઈલ મેળવેલા કફ સીરપથી બાળકોના મૃત્યુ થયા. ડોક્ટરોએ સ્ટાન્ડર્ડ ટ્રીટમેન્ટ ગાઈડલાઈન્સનું પાલન કરવું જોઈએ અને દવા ખરીદ નીતિ તેમજ દવાઓની ગુણવત્તાની સ્વતંત્ર તપાસ થવી જોઈએ.”

મધ્યપ્રદેશમાં શિશુ મૃત્યુ દર દેશમાં સૌથી વધુ છે. અહીં દર 1000 નવજાતમાંથી 40ના મૃત્યુ થાય છે.

આ માહિતી આરોગ્ય મંત્રી રાજેન્દ્ર શુક્લાએ જુલાઈ 2025માં વિધાનસભામાં લેખિત જવાબમાં આપી હતી. તેમણે લેટેસ્ટ સેમ્પલ રજિસ્ટ્રેશન સિસ્ટમ (2022)ના આંકડાનો હવાલો આપતા જણાવ્યું હતું કે રાજ્યનો શિશુ મૃત્યુ દર રાષ્ટ્રીય સરેરાશથી પણ વધુ છે.

છિંદવાડામાં Deaths of children પર પરિજનોને ન્યાયની રાહ

પાંચ વર્ષના અદનાન ખાનનું પણ 7 સપ્ટેમ્બરે કથિત રીતે કફ સીરપ પીવડાવ્યા બાદ અને ત્યારબાદ કિડની કામ ન કરવાને કારણે મૃત્યુ થયું. અદનાનના પિતા અમીન ખાન ફોન પર વાત કરવાની સ્થિતિમાં નહોતા.

અમીનના મોટા ભાઈ સાજિદ ખાને કહ્યું, “અદનાન બેટાને ક્યારેય ગંભીર બીમારી નહોતી થઈ. આ વખતે હળવા તાવ બાદ તેની હાલત બગડતી ગઈ અને અમે તેને બચાવી શક્યા નહીં.” અદનાનના પિતા એક ગ્રાહક સેવા કેન્દ્ર ચલાવે છે અને મહિને લગભગ 10 હજાર રૂપિયા કમાય છે.

સાજિદ જણાવે છે કે લગભગ 15 દિવસમાં 7 લાખ રૂપિયાથી વધુ ખર્ચ કર્યા બાદ પણ અદનાનનું મૃત્યુ થયું. ચાર વર્ષના વિકાસ યદુવંશીના ઘરે પણ સન્નાટો છવાયેલો છે.

બાળકના પિતા પ્રભુદયાલ યદુવંશીએ કહ્યું, “10 દિવસમાં શરદી-ઉધરસ, તાવથી લઈને કિડની ફેલ થઈ ગઈ? અમને તો કંઈ સમજાતું જ નથી. ખબર નહીં શું થયું.”

વિકાસના માતા-પિતા ખેડૂત છે અને બેટાને ગુમાવ્યા બાદ હવે ન્યાયની માગણી કરી રહ્યા છે. ઘરના એક ખૂણામાં બેઠેલા પ્રભુદયાલે સવાલ ઉઠાવ્યો, “અમને અમારા બાળક માટે ન્યાય જોઈએ. અમારું બાળક સ્વસ્થ હતું. શરદી અને તાવથી તેની કિડનીએ કેવી રીતે કામ કરવાનું બંધ કરી દીધું? સરકાર અમને એ તો જણાવે કે આનો જવાબ કોણ આપશે અને ક્યારે આપશે?”

તો બીજી તરફ સાજિદે બીબીસીને કહ્યું, “અમે તો એ ઈચ્છીએ છીએ કે જે કોઈ દોષી હોય, પછી ભલે તે દવા બનાવનારા હોય કે આ દવા વેચનારા. જે કોઈ દોષી હોય, તેમને સખતમાં સખત સજા મળે. બેટો તો ચાલ્યો ગયો પરંતુ હવે ઓછામાં ઓછું એટલું થાય કે બીજું કોઈ પોતાનું બાળક આ ગંદી દવાઓના કારણે ન ગુમાવે.”

Deaths of children પર નિષ્ણાતો શું કહે છે?

શિશુરોગ નિષ્ણાત ડો. અવેશ સૈનીએ બીબીસને જણાવ્યું કે, સામાન્ય માણસ કેવી રીતે ખબર પડે કે દવા નકલી છે કે અસલી.

તેમણે જણાવ્યું, “સીરપની બનાવટ (ફિઝિકલ એપિયરન્સ) કેવી છે? તેનો ક્લાઉડિનેસ કલર બદલાયો છે કે તેમાં કોઈ કણ દેખાય છે. દવામાં મીઠું નીચે બેસી ગયું છે અને જો બેચ નંબર લખેલો નથી કે મટાડી દેવામાં આવ્યો છે તો તે પણ ઠીક નથી. દવા પર ડ્રગ લાઈસન્સ નંબર લખેલો હોવો પણ જરૂરી છે, જો ન લખેલો હોય તો તે પણ લેવી ન જોઈએ.”

ડો. સૈની કહે છે, “એવું નથી કે બે વર્ષના બાળકોને લઈને હવે ગાઈડલાઈન્સ આવી છે, આ અગાઉથી જ છે. બે વર્ષથી નાના બાળકો માટે કોઈ સ્ટડી નથી, તેથી આ બે વર્ષથી મોટા બાળકોને જ આપવામાં આવે છે.”

ડોઝ કેટલું આપવું જોઈએ, તેના પર તેઓ કહે છે, “દવાનું ડોઝ ફિક્સ હોય છે, જે ડોક્ટર જણાવે છે. આ વજનના હિસાબે હોય છે અને તેથી દવા આપતા પહેલા બાળકોનું વજન કરવામાં આવે છે.”

નકલી સીરપથી વધુ કેટલી સમસ્યાઓ થઈ શકે, તેના પર તેઓ કહે છે, “શ્વાસ લેવામાં તકલીફ, પેટમાં દુખાવો થશે. આ કિડનીને અસર કરી શકે છે અને બધા રસાયણો શરીરમાં એકઠા થઈ જશે અને તેના પછી મગજને અસર કરે છે. જેના પછી તાણ આવી શકે છે અને પછી હૃદયના ધબકારા બંધ થઈ શકે છે.”

ભોપાલમાં છેલ્લા એક દાયકાથી કાર્યરત ડો. હર્ષિતા શર્માએ બીબીસીને જણાવ્યું, “કફ સીરપમાં ડાયથિલીન ગ્લાયકોલ અને ઇથિલીન ગ્લાયકોલ મૂળભૂત રીતે કૂલન્ટ તરીકે ઉપયોગમાં લેવાય છે. તેનો સ્વાદ મીઠો અને ઠંડો હોય છે, જે ખાદ્ય સોર્બિટોલ જેવો લાગે છે. પરંતુ સોર્બિટોલ મોંઘું હોય છે, તેથી ઘણીવાર દવા કંપનીઓ સસ્તા વિકલ્પ તરીકે ડાયથિલીન ગ્લાયકોલનો ઉપયોગ કરે છે. બંને તત્વો દેશી દારૂમાં હાજર મિથાઈલ આલ્કોહોલની શ્રેણીમાં આવે છે અને બંને રસાયણો શરીર માટે અત્યંત ઝેરી હોય છે.”

તેમણે જણાવ્યું, “આ રસાયણોથી બનેલી દવાઓ બાળકો માટે ખાસ કરીને ‘નેફ્રોટોક્સિક’ હોય છે, એટલે કે કિડની પર સીધી અસર કરે છે. આ રસાયણો શરીરમાં એસિડનું પ્રમાણ વધારી દે છે, જેને નિયંત્રિત કરવાનું કામ કિડની કરે છે અને જ્યારે તે જ અંગ પ્રભાવિત થઈ જાય તો ઝેર ફેલાવા લાગે છે અને મૃત્યુ થાય છે.”

આ પણ વાંચો- ચાર દેશોના પ્રવાસે Rahul Gandhi એ એવું શું કહ્યું કે ભાજપે તેને ગણાવ્યું ‘અદ્ભુત એન્જિનિયરિંગ જ્ઞાન’