રશિયાથી ક્રૂડ ઓઇલની સપ્લાઇ બંધ થશે તો ભારત પાસે અન્ય કેટલા વિકલ્પ હશે?

• રશિયાથી ક્રૂડ ઓઇલની સપ્લાઇ બંધ થશે તો ભારત પાસે શું વિકલ્પ હશે?

નવી દિલ્હી: અમેરિકન રાષ્ટ્રપતિ ડોનાલ્ડ ટ્રમ્પ (Donald Trump)એ ગત શુક્રવારે પત્રકારો સાથેની વાતચીતમાં જણાવ્યું હતું કે, "મને જાણકારી મળી છે કે હવે ભારત રશિયાથી તેલ ખરીદી બંધ કરી શકે છે. મેં એમ સાંભળ્યું છે, પણ ચોક્કસપણે કહી શકું નહીં. આ એક સારો પગલું છે. આગળ શું થાય છે તે જોઈએ..." બે દિવસ પહેલાં જ તેમણે જાહેર કર્યું હતું કે 7 ઓગસ્ટથી અમેરિકા જતા દરેક ભારતીય માલ પર 25% ટેરિફ લાગુ થશે.

ઉપરાંત, જો ભારત રશિયાથી સૈન્ય સાધનો અને તેલ ખરીદી ચાલુ રાખે તો આ ટેરિફ સિવાય વધારાની જૂથણ પણ ચૂકવવી પડશે, જેનું કારણ તેમણે ભારતની આ ખરીદીથી રશિયાને યુક્રેન યુદ્ધ ચાલુ રાખવામાં મદદ મળવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો.

ભારતના વિદેશ મંત્રાલયના પ્રવક્તા રણધીર જાયસવાલે શુક્રવારે પ્રેસ બ્રીફિંગમાં રશિયાથી તેલ ખરીદીના મુદ્દે જણાવ્યું હતું, "આપ જાણો છો કે અમારી ઉર્જા જરૂરિયાતો પર અમે બધી પરિસ્થિતિઓને ધ્યાનમાં લઈને નિર્ણય લઈએ છીએ. અમે બજારમાં શું ઉપલબ્ધ છે અને વિશ્વમાં શું સ્થિતિ છે, તેના આધારે નિર્ણય લઈએ છીએ." જો ભારતે રશિયાથી તેલની ખરીદી બંધ કરવી પડે કે ઘટાડવી પડે તો તેનો દેશની અર્થવ્યવસ્થા, તેલની કિંમતો અને કૂટનૈતિક સંબંધો પર કેવો અસર થશે, તેની ચર્ચા હવે ચાલી રહી છે.

રશિયાથી તેલ આપૂર્તિના ઘટાડાના વિકલ્પો

ભારત અને ચીન રશિયાના ક્રૂડ તેલના સૌથી મોટા ખરીદદારો છે. રશિયા-યુક્રેન યુદ્ધ બાદથી રશિયાથી ભારતનો તેલ આયાત ઝડપથી વધ્યો છે. વાણિજ્ય મંત્રાલયના આંકડા મુજબ, નાણાકીય વર્ષ 2024-25માં ભારતના કુલ તેલ આયાતનો લગભગ 35% ભાગ રશિયાથી આવ્યો, જ્યારે 2018માં આ આંકડો માત્ર 1.3% હતો. જો આ આપૂર્તિ રોકાઈ જાય તો શું થશે, તે મહત્વનું પ્રશ્ન છે.

મધ્ય પૂર્વ (યુએઇ, સઉદી અરબ, ઇરાક): મધ્ય પૂર્વના દેશો, ખાસ કરીને સઉદી અરબ, ઇરાક અને યુએઇ, ભારતના પરંપરાગત સપ્લાયર્સ છે. જોકે, આ તેલની કિંમત રશિયાની સરખામણીએ વધુ છે, અને સ્થિર સરકારી કરારો અને ગુણવત્તાની અસંગતતા ચૂનોતીઓ રજૂ કરી શકે છે.

અમેરિકા: અમેરિકામાં નવી રિફાઇનરીઓ ખુલી રહી છે, અને તે એક વિકલ્પ બની શકે છે. જોકે, ટ્રમ્પના ટેરિફની ધમકીઓ અને લોજિસ્ટિક્સની જટિલતાઓને કારણે આ રસ્તો મર્યાદિત હોઈ શકે છે.

પશ્ચિમી આફ્રિકા: નાઇજીરિયા અને અંગોલા જેવા દેશો તેલના સંભવિત સ્ત્રોતો છે, પરંતુ ચીનનું આ વિસ્તારમાં ભારે રોકાણ અને નિયંત્રણ આ રસ્તાને જટિલ બનાવે છે.

બ્રાઝિલ, કેનેડા, ગુયાના: ભારતે આ દેશોમાંથી આયાત વધારવાની શક્યતા ધ્યાનમાં લઈ રહ્યું છે, પરંતુ દૂરના સ્થાનને કારણે પરિવહન ખર્ચ વધી શકે છે.

સર્ચ ગ્રુપ ગ્લોબલ ટ્રેડ રિસર્ચ ઇનિશિએટિવ (GTRI)ના ફાઉન્ડર અજય શ્રીવાસ્તવનું માનવું છે કે વૈશ્વિક સ્તરે તેલની પુરવઠા હાલમાં પૂરતી છે અને આપૂર્તિમાં કોઈ સંકટ નથી. તેમણે જણાવ્યું, "તેલ એક કમોડિટી છે. ભારત વિશ્વની કુલ ખપતના માત્ર 2% જ ઉપયોગ કરે છે. તેલમાં હંમેશાં ઓવરપ્રોડક્શનની સમસ્યા રહી છે. જોકે, હવે તેલ ઉત્પાદક દેશો જ્યારે ઈચ્છે ત્યારે વધુ ઉત્પાદન કરી શકે છે, તેથી આજે પુરવઠા કોઈ સમસ્યા નથી."

જોકે, નિકોર એસોસિએટ્સની અર્થશાસ્ત્રી મિતાલી નિકોરનું માનવું છે કે આ રસ્તો સરળ નથી. તેમણે કહ્યું, "ભારત માટે આ ખૂબ જ મુશ્કેલ સ્થિતિ છે. હાલ અમે રશિયાથી ડિસ્કાઉન્ટ પર તેલ ખરીદી શકીએ છીએ. ઘણા દેશો માટે રશિયાથી તેલ લેવું મુશ્કેલ છે, પરંતુ ભારતને રાહત મળી હતી."

અસરો: અર્થવ્યવસ્થા, તેલ કિંમતો અને કૂટનૈતિક સંબંધોઅર્થવ્યવસ્થા પર અસર:

રશિયાથી સસ્તું તેલ ભારતીય અર્થવ્યવસ્થા માટે રાહત લાવ્યું છે, પરંતુ અજય શ્રીવાસ્તવના મતે, આ બચત સામાન્ય લોકો સુધી પહોંચી નથી. જો રશિયાથી તેલ બંધ થાય, તો પેટ્રોલ-ડિઝલના ભાવ 5-6 રૂપિયા પ્રતિ લીટર સુધી વધી શકે છે (અગ્નેશ્વર સેનનું અનુમાન). મિતાલી નિકોરનું માનવું છે કે આ 100% અસર કરશે, જેનાથી પેટ્રોલ-ડિઝલના ભાવ વધારવા પડશે, અમેરિકન ટેરિફનો ખતરો રહેશે અથવા સર્વિસ સેક્ટર પર નવા ટેક્સ લાગી શકે છે.

તેલ કિંમતો: રશિયન તેલની જગ્યાએ મોંઘા વિકલ્પો લેવાથી વાર્ષિક આયાત ખર્ચ 9-11 અબજ ડોલર સુધી વધી શકે છે, જે ઔદ્યોગિક ઉત્પાદન અને મૂડી ખર્ચ પર અસર કરી શકે છે.

કૂટનૈતિક સંબંધો: ભારત-અમેરિકા સંબંધોમાં તણાવ વધી શકે છે, જોકે ભારતની રશિયા સાથેની ઐતિહાસિક ભાગીદારી અને ઉર્જા જરૂરિયાતોને ધ્યાનમાં રાખીને તે નિષ્પક્ષ રહેવાની શક્યતા છે.

મિતાલી નિકોરનું માનવું છે કે ભારતે સસ્તી કિંમતે તેલ ખરીદવાની નીતિ જાળવી રાખવી જોઈએ અને ઝડપથી અક્ષય ઉર્જામાં રોકાણ કરવું જોઈએ. અજય શ્રીવાસ્તવે ઘરેલું તેલ ઉત્પાદન વધારવા પર ભાર મૂક્યો, જે લાંબા ગાળે ઉર્જા આત્મનિર્ભરતા માટે મહત્વપૂર્ણ છે. તેમણે ઉમેર્યું, "રશિયાથી તેલ ખરીદી એ ઔદ્યોગિક નિર્ણય હતો, રાજકીય નહીં. જ્યાં સસ્તું મળશે, ત્યાંથી ભારત તેલ લેશે."

આ પણ વાંચો- કેન્દ્રીય મંત્રી નીતિન ગડકરીના નિવાસ્થાનને બોમ્બથી ઉડાવી દેવાની મળી ધમકી,આરોપીની કરાઇ ધરપકડ