Hindu philosophy : "भय बिनु होई न प्रीति"

Hindu philosophy : ઓપરેશન સિંદૂર(Operation Sindoor)ના રૂપમાં, ભારતીય સેનાએ પહેલગામમાં બહાદુર અને બેશરમ પાકિસ્તાની લશ્કરી તંત્ર દ્વારા પોષાયેલા આતંકવાદીઓના ભયાનક અને ઘૃણાસ્પદ કૃત્યોનો યોગ્ય જવાબ આપ્યો છે. આ સંદર્ભમાં, રામચરિતમાનસની ચાર પંક્તિ 'સમુદ્ર જીદ્દી છે અને મારી વિનંતી સાંભળતો નથી, ત્રણ દિવસ વીતી ગયા છે. 'विनय न मानत जलधि जड़, गए तीनि दिन बीति। बोले राम सकोप तव, भय बिनु होइ न प्रीति!"  

ભય અને પ્રેમ વચ્ચે આટલું સંતુલન અને સુમેળ ભાગ્યે જ કોઈ અન્ય સંસ્કૃતિમાં

જો આપણે Hindu philosophy નો આ સંદર્ભમાં વધુ ઊંડાણપૂર્વક તપાસ કરીએ તો, સ્પષ્ટ થાય છે કે શાંતિ સ્થાપિત કરવા માટે શક્તિનો ઉપયોગ કરવાનો ખ્યાલ પૌરાણિક કાળથી ભારતીય દર્શનના મૂળમાં રહ્યો છે. બ્રહ્મા-વિષ્ણુ-મહેશના ત્રિમૂર્તિની કલ્પના સર્જન, સંરક્ષણ અને વિનાશના પ્રતીક તરીકે કરવામાં આવી હતી.

સર્જન અને વિનાશ.(Creation and destruction)ભય અને પ્રેમ વચ્ચે આટલું સંતુલન અને સુમેળ ભાગ્યે જ કોઈ અન્ય સંસ્કૃતિમાં જોવા મળે છે. ભારતીય વિચાર અને ફિલસૂફી યુગોથી 'વસુધૈવ કુટુંબકમ' ની ભાવનાને મહત્વ આપી રહી છે, જ્યારે અન્ય ધર્મોમાં, કેટલાકે તલવારના અણીએ ધર્માંતરણનો સંદેશ આપ્યો અને નાસ્તિકોની હત્યાને વાજબી ઠેરવી, જ્યારે કેટલાકે, પોતાના ધર્મના પ્રચાર માટે, વિશ્વના ખૂણે ખૂણે આદિમ જાતિઓને 'સામ, દામ, દંડ, ભેદ' ની નીતિનો ભોગ બનાવ્યા. તેનાથી વિપરીત, ભારતે હંમેશા વિશ્વને શાંતિ અને પ્રેમનો સંદેશ આપ્યો છે. જે દિવસે શાક્ય વંશના રાજકુમાર સિદ્ધાર્થે શાંતિ, પ્રેમ અને સહઅસ્તિત્વમાં સુખી જીવનનું રહસ્ય શોધી કાઢ્યું, તે દિવસથી તેઓ પ્રબુદ્ધ સિદ્ધાર્થ અથવા બુદ્ધ તરીકે જાણીતા થયા.

પુરુષાર્થ વિનાનો પ્રેમ ફક્ત શિખંડીને જ સ્વીકાર્ય હોઈ શકે

જ્યારે બૌદ્ધ સાધુઓએ શ્રીલંકાથી તિબેટ, ચીન અને જાપાન સુધી પોતાનો ધર્મ ફેલાવ્યો, ત્યારે લાખો લોકોએ આ નવો ધર્મ અપનાવ્યો પરંતુ આ ધાર્મિક ક્રાંતિમાં એક ટીપું પણ લોહી વહેવડાવવામાં આવ્યું નહીં. ઘણા સમય પછી, દક્ષિણ ભારતના ચોલ વંશના રાજેન્દ્ર ચોલ પ્રથમના શાસન દરમિયાન જાવા, સુમાત્રા, બાલી વગેરે દક્ષિણ પૂર્વ એશિયાઈ પ્રદેશોમાં હિન્દુ ધર્મ અને સંસ્કૃતિનો જબરદસ્ત વિસ્તરણ થયો. પરંતુ આ સમગ્ર પ્રક્રિયા ફક્ત સાંસ્કૃતિક અને વેપાર સંબંધો પર આધારિત હતી.

સદીઓથી, ભારત (Hindu philosophy)સમગ્ર વિશ્વને 'જીવો અને જીવવા દો' ‘'Live and let live' નો પવિત્ર સંદેશ આપી રહ્યું છે. કમનસીબે, આ પ્રશંસનીય સંદેશ ફેલાવતી વખતે આપણે વધુ પડતા ક્ષમાશીલતાના ભોગ બન્યા. પશ્ચિમમાંથી આયાત કરાયેલા 'થપ્પડ ખાધા પછી બીજો ગાલ ધરવો' ના ભ્રામક પ્રચારથી પ્રભાવિત ભારતીય વિચારધારા ભૂલી ગઈ કે પુરુષાર્થ વિનાનો પ્રેમ ફક્ત શિખંડીને જ સ્વીકાર્ય હોઈ શકે છે, પરંતુ કોઈ પણ સ્વાભિમાની સમાજ કે દેશને નહીં.

વિષ્ણુ પુરાણ અનુસાર, અજ્ઞાનરૂપી અંધકારનો નાશ કરવા માટે ભગવાન શિવનું વિનાશક બનવું જરૂરી હતું, તેથી તેઓ વિષ્ણુના કપાળના પ્રકાશમાંથી પ્રગટ થયા. બળતરા અને વિનાશ બંને પ્રકૃતિ ચક્રના બે પરિમાણ છે. શક્તિ વિના વિનાશ શક્ય નથી. એટલા માટે હિન્દુ ધર્મની ત્રિવેણી વૈષ્ણવ, શૈવ અને શાક્ય ધારાઓમાં વહે છે. શાક્ય દર્શન માતૃશક્તિને સર્વોચ્ચ શક્તિ માનતા હતા, પરંતુ તેમનું સ્વરૂપ હવે યશોદા જેવું રહ્યું નથી જેમને બાળ કૃષ્ણને ખોળામાં રાખીને हलरावे, दुलरावे, मल्हावे, जोई-सोई कछु गावे" " ગાતા હતા. દુર્ગા સપ્તશતીમાં માતૃશક્તિના તમામ સ્વરૂપોની પૂજા કરવામાં આવી છે. માતા લક્ષ્મી બધા જીવોમાં કરુણા અને ભક્તિના રૂપમાં હાજર છે, પરંતુ "સર્વભૂતેષુ શક્તિ રૂપેણ સંસ્થિત" કહીને આ સત્ય કોતરવામાં આવ્યું છે કે શક્તિનો આશીર્વાદ અન્ય આશીર્વાદોથી ઓછો નથી.

સંભવામિ યુગે યુગે

રાષ્ટ્રીય અને આંતર-રાજ્ય અધિકારો પર સામાજિક-આર્થિક, આધ્યાત્મિક અને લશ્કરી સંતુલન બનાવવા માટે શક્તિ જરૂરી છે. સમગ્ર બ્રહ્માંડના રક્ષક ભગવાન વિષ્ણુના ચાર હાથ શંખ,ક્ષહક્ર,ગદા અને પદ્મથી શણગારેલા છે. સંકેત સ્પષ્ટ છે - કમળની કોમળતા ઋષિઓ માટે પ્રાયોજિત છે જ્યારે ખાનદ પછી ગદા અને ગ્રાનો ઉપયોગ લોકોના વિનાશ માટે છે.

ગીતામાં, ભગવાન કૃષ્ણએ જાહેર કર્યું છે કે આવનારા યુગો સુધી, તેઓ સંતોને બચાવવા અને દુષ્ટોનો નાશ કરવા આવતા રહેશે. આજના પરિપ્રેક્ષ્યમાં ભગવાન વિષ્ણુના શાસ્ત્રોને જોતાં એવું લાગશે કે આધુનિક યુદ્ધ કળામાં, દૂરથી દુશ્મન પર પ્રહાર કરી શકે તેવા અસ્ત્ર અને તેમની નજીક આવેલા દુશ્મન સાથે નજીકના યુદ્ધમાં પ્રયુક્લ ડાયમંડની મદદથી સ્વચાલિત પ્રશિક્ષિત રાઇફલનો પાયો ગરાએ નાખ્યો હતો.

ભારતીય શક્તિની આ વિભાવનાના શ્લોકોનો અભ્યાસ કરવાથી આ વધુ સ્પષ્ટ થાય છે. शक्तिरिति चिन्त्ये मुहुर्मुह, ध्रुवाणि तस्य नश्यन्ति चाधुर्व नहमेव हि।. આમાં, ચાણક્યએ જે કહ્યું તેનું આધુનિક સંસ્કરણ છે - આંતરિક તકેદારી એ સ્વતંત્રતાની કિંમત છે. ચાણક્યના મતે, તમારી શક્તિ અને શક્તિ વિશે સીધા રહો. જે કંઈ હેતુપૂર્વક હોય છે તે નાશ પામે છે, અને જે કંઈ અણધાર્યું હોય છે તે પણ નાશ પામે છે. સાત-આઠ દાયકા પહેલા, ચીન સાથે બનાવટી કરાર કરીને ભાઈચારાના ખોટા બહાને ભારતીય નેતૃત્વને છેતરવામાં આવ્યું હતું. તે ચાણક્યની આ નીતિ ભૂલી ગયો હતો, 'प्ननीषु न मिश्रेषु न राज्ञि नचौधवेषु न विश्वासों न कर्तव्यः सर्वांत्रास्ति विपत्तिदा  એટલે કે, તમારી પત્ની, મિત્ર, રાજા અને સંબંધીઓ પર પણ વિશ્વાસ ન કરો.' દરેકને વિશ્વમાં આપત્તિનો ભય રહેલો છે.

ધર્માર્થે યુક્તિ પ્રયુક્તિ યોજવામાં પરહેજ નહીં

ભારતીય દર્શન (Hindu philosophy) ધર્મમાં શક્તિના ઉપયોગનો સંપૂર્ણપણે યોગ્ય માનવામાં આવે છે. પણ નિર્બળ પ્ર વાર કરવો એ ન્યાય નથી. ભારતીય પૌરાણિક કથાઓમાં વિવિધ વાર્તાઓ વર્ણવવામાં આવી છે કે યુદ્ધ અને પ્રેમમાં કોઈ વ્યક્તિ કેવી રીતે દુઃખી અથવા ન્યાયી બની શકે છે ?  ભસ્માસુરની પૌરાણિક વાર્તાને જ ધ્યાનમાં લઈએ તો ભગવાન શિવ પોતાની નિર્દોષતામાં એક અસુર (રાક્ષસ) ને વરદાન આપે છે કે જેના માથા પર તે હાથ રાખશે તે ભસ્મમાં ફેરવાઈ જશે.

પરિણામ અપેક્ષા મુજબ જ આવ્યું. તે રાક્ષસે શિવજીના માથા પર હાથ મૂક્યો અને તેને મારી નાખવાનો નિર્ણય કર્યો. પછી ભગવાન વિષ્ણુ મોહિની રૂપમાં પ્રગટ થયા અને પોતાના મોહક દેખાવથી ભસ્માસુરને એટલો આકર્ષિત કર્યો કે તે તેની મુદ્રાઓનું અનુકરણ કરીને નાચવા લાગ્યો અને તેના માથા પર હાથ મૂકતાની સાથે જ તે ભસ્મ થઈ ગયો. ભસ્માસુરની વાર્તા આપણને શીખવે છે કે યોગ્ય સમયે ધર્મમાં પ્રયુક્તિનો માર્ગ અપનાવવામાં કોઈએ અચકાવું જોઈએ નહીં.

શક્તિનો ખ્યાલ વાસ્તવમાં શાંતિની પૂજાનું એક સ્વરૂપ

શક્તિનો ખ્યાલ વાસ્તવમાં શાંતિની પૂજાનું એક સ્વરૂપ છે. ભારતીય વિચારધારામાં લોહીની લાલસા હંમેશા પુણ્યપૂર્ણ માનવામાં આવી છે. શાંતિ-પ્રેમાળતા શક્તિના ખ્યાલને નુકસાન પહોંચાડતી નથી; તે તેના માટે વધુ સ્વીકાર્ય છે. ૧૬૮૭માં, મહાન યુરોપિયન વૈજ્ઞાનિકન્યૂટને તેમના સંશોધન પત્રને 'પ્રાકૃતિક તત્વજ્ઞાનના સિદ્ધાંતો' ('Principles of Natural Philosophy') નામ આપ્યું.

આ ફિલસૂફી આપણી આજની નીતિઓને પ્રતિબિંબિત કરે છે. ન્યુટરે ગતિના ત્રણ નિયમો જણાવ્યા. પહેલા નિયમ મુજબ, ગતિમાં રહેલી દરેક વસ્તુ સ્થિર અથવા ગતિમાં રહેશે સિવાય કે બાહ્ય બળ લાગુ કરવામાં આવે. બીજા નિયમ મુજબ, કોઈ પણ વસ્તુ પર લાગુ પડતું બળ (બળ) તેના દળ અને પ્રવેગના પ્રમાણસર હોય છે. અને ત્રીજા મુજબ, દરેક ક્રિયાની એક સમાન અને વિરુદ્ધ ક્રિયા હોય છે. જો આપણે ભારત-પાકિસ્તાન સંબંધો અને ઓપરેશન સિંદૂરને તેના સંદર્ભમાં જોઈએ તો, જો તેમના પાડોશીએ ભારતના ગૌરવ અને ઓળખને નુકસાન પહોંચાડવાની મૂર્ખાઈ ન કરી હોત તો બંને દેશો તેમના સામાન્ય પડોશી દરજ્જામાં આરામથી રહેતા હોત.

Action=Reaction ન્યૂટનનો ગતિનો ત્રીજો સિધ્ધાંત

ભારતે આખરે તેમને ન્યૂટનનો ત્રીજો નિયમ પણ શીખવ્યો. પહેલગામમાં થયેલા ભયાનક આતંકવાદી કૃત્ય પર પ્રતિક્રિયા આપીને, ભારતે તેના લશ્કરી શાસકોને હોશમાં લાવ્યા. ફરી એકવાર એ સાબિત થયું છે કે ભારતે શાંતિ સ્થાપિત કરવા માટે બળનો ઉપયોગ કરવામાં ક્યારેય ખચકાટ અનુભવ્યો નથી અને ભવિષ્યમાં પણ ખચકાટ અનુભવશે નહીં. પ્રધાનમંત્રી ગર્જના કરે છે કે આતંકનો યોગ્ય જવાબ "સંભવમિ યુગે યુગે" હશે.

મહાન કવિ નિરાલાની શાશ્વત કવિતા "રામ કી શક્તિ પૂજા" આપણા ખ્યાલને ખૂબ જ સુંદર રીતે પ્રતિબિંબિત કરે છે. નીચેની પંક્તિઓનું પુનરાવર્તન કર્યા વિના આ લેખ અધૂરો રહેશે. જ્યારે ભગવાન રામે શક્તિને દુષ્ટ રાવણ પ્રત્યે દયાળુ બનતા જોયા, ત્યારે તેઓ વિચલિત થયા અને કહ્યું

"निज सहज रूप में संयत हो जानकी प्राण, बोले आया न समझ में यह दैवी विधान,

रावण अधर्मरत भी अपना, में हुआ अपर, यह रहा शक्ति का खेल समर शंकर शंकर!"

बोले विश्वस्त कंठ से जाम्बवान रघुवर, विचलित होने का नहीं देखता में कारण,

' हे पुरुष सिंह तुम भी यह शक्ति करो धारण, आराधन का दृढ़ आराधन से दो उत्तर !

रावण अशुद्ध होकर भी यदि कर सका त्रस्त, तो निश्चय तुम हो सिद्ध करोगे उसे ध्वस्त।

शक्ति की करो मौलिक कल्पना करो पूजन, छोड़ दो समर यदि नहीं सिद्धि हो रघुनन्दन !

મર્યાદા પુરુષોત્તમ રામના હાથમાં તીર અને ધનુષ્ય, વિષ્ણુના હાથમાં ગદા અને સુદર્શન ચક્ર અને શિવના હાથમાં ત્રિશૂળનો ખ્યાલ ભારતીય વિચાર અને દર્શનમાં શાંતિ સ્થાપિત કરવા માટે શક્તિના આહ્વાનનો સૌથી મજબૂત પુરાવો છે. આપણી કોઈ પણ પૌરાણિક કથાઓમાં આ શસ્ત્રોના પ્રથમ ઉપયોગનો ઉલ્લેખ નથી, પરંતુ આ જ શાસ્ત્રોમાં પાપીઓ અને દુષ્ટોની હત્યાના અસંખ્ય ઉદાહરણો છે. શાંતિ માટે શક્તિનો આ આપણો ખ્યાલ છે.

આ પણ વાંચો: Viral Video : સુરેન્દ્રનગરમાં જોખમી સ્ટંટ કરતા યુવકની ધરપકડ, ઊંઝા-મહેસાણા હાઈવે પર ઇકોચાલકની ઘોર બેદરકારી