Hiren Dave કોંગ્રેસ અને તેલંગાણાની શાસક ભારત રાષ્ટ્ર સમિતિ (BRS) એ વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની આગેવાની હેઠળની સરકાર સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્ત દાખલ કરી છે. કોંગ્રેસ વતી ગૌરવ ગોગોઈ અને BRS વતી નમા નાગેશ્વર રાવે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવની નોટિસ આપી છે. આ પહેલીવાર નથી જ્યારે કોઈ સરકાર સામે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ આવ્યો હોય. આ 28મી વખત છે જ્યારે કેન્દ્ર સરકાર અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવનો સામનો કરી રહી છે.
વર્ષ 1963 માં સંસદમાં પ્રથમ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો
કોંગ્રેસ અને બીઆરએસ દ્વારા આપવામાં આવેલી તાજેતરની નોટિસ પહેલા સરકાર સામે 27 વખત અવિશ્વાસની દરખાસ્ત રજૂ કરવામાં આવી છે. જો કે, અવિશ્વાસની દરખાસ્તને કારણે સરકાર પડી હોય ત્યારે એક વખત પણ આવું બન્યું નથી. 1979માં અવિશ્વાસની દરખાસ્ત રજૂ થયા પછી મોરારજી દેસાઈની સરકાર ચોક્કસપણે પડી ગઈ હતી, પરંતુ તે પછી પણ મતદાનનો સમય નહોતો. મોરારજી દેસાઈએ મતદાન પહેલા રાજીનામું આપી દીધું હતું. વર્ષ 1963માં જ્યારે સંસદમાં પ્રથમ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ રજૂ કરવામાં આવ્યો હતો, ત્યારથી લઈને અત્યાર સુધીના 60 વર્ષના ઈતિહાસમાં સંસદમાં 27 વખત અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ પર ચર્ચા થઈ છે. એકલા ઈન્દિરા ગાંધીના નેતૃત્વ હેઠળની સરકારો સામે 15 અવિશ્વાસની દરખાસ્તો આવી હતી. જો કે દર વખતે લોકસભામાં અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ નિષ્ફળ ગયો હતો. આ આંકડો અત્યાર સુધીની 28 અવિશ્વાસની દરખાસ્તોમાંથી અડધાથી વધુ છે
નવ વર્ષમાં મોદી સરકાર સામે આ બીજો અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ
નરેન્દ્ર મોદી સરકાર સામે નવ વર્ષમાં આ બીજો અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ છે. અગાઉ 2018માં પણ કોંગ્રેસ મોદી સરકાર સામે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવી હતી. આ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવના સમર્થનમાં માત્ર 126 વોટ પડ્યા હતા, જ્યારે 325 સાંસદોએ તેની વિરુદ્ધમાં વોટ આપ્યો હતો. આ વખતે પણ અવિશ્વાસની દરખાસ્તનું ભાવિ પહેલેથી જ નક્કી છે કારણ કે સંખ્યા સ્પષ્ટપણે સત્તાધારી ભાજપની તરફેણમાં છે અને વિરોધ પક્ષોના નીચલા ગૃહમાં 150 કરતા ઓછા સભ્યો છે. પરંતુ તેઓ દલીલ કરે છે કે, તેઓ ચર્ચા દરમિયાન મણિપુર મુદ્દા પર સરકારને ઘેરી શકે છે.
ચીન યુદ્ધમાં હાર બાદ પ્રથમ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ આવ્યો હતો.
1963માં, આઝાદી પછી પહેલીવાર, સરકારને સંસદમાં અવિશ્વાસની દરખાસ્તનો સામનો કરવો પડ્યો. 1962ના ચીન યુદ્ધમાં પરાજય પછી, આચાર્ય જે.બી. ક્રિપલાણીએ ઓગસ્ટ 1963માં સંસદના ચોમાસુ સત્ર દરમિયાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુની આગેવાની હેઠળની સરકાર સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્ત દાખલ કરી હતી. આ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ પર ચાર દિવસ અને લગભગ 21 કલાક ચર્ચા થઈ હતી જેમાં 40 સભ્યોએ ભાગ લીધો હતો. આ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ 62 સામે 347 મતથી પડયો હતો. અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ પર ચર્ચા દરમિયાન આચાર્ય ક્રિપલાણીએ પંડિત નેહરુ પંચશીલ કરારને પણ ઘેર્યો હતો.
આચાર્ય ક્રિપલાણીએ ચર્ચા દરમિયાન શું કહ્યું
આચાર્ય ક્રિપલાણી પ્રજા સમાજવાદી પાર્ટીના સાંસદ હતા અને લોકસભામાં તેમની પાર્ટીનું સંખ્યાબળ 73 હતું. લોકસભા ચૂંટણીમાં કોંગ્રેસ 361 બેઠકો જીતીને પ્રચંડ બહુમતી સાથે સત્તામાં આવી હતી. સરકાર પર કોઈ કટોકટી ન હતી, છતાં આચાર્ય ક્રિપલાણીએ ચીન યુદ્ધમાં હાર બાદ અવિશ્વાસની દરખાસ્ત લાવી હતી. આચાર્ય કૃપાલાનીએ કહ્યું હતું કે સરકારની વિદેશ નીતિ નિષ્ફળ ગઈ છે અને તે ગૃહમાં પણ નિષ્ફળ ગઈ છે. દેશ મંદીનો સામનો કરી રહ્યો છે.આચાર્ય કૃપાલાનીએ કહ્યું હતું કે કોંગ્રેસ પાસે જેટલી તાકાત છે તેના કરતાં મારી પાસે વધુ તાકાત છે. એવું ન સમજવું જોઈએ કે હું ગૃહમાં માત્ર 73 સાંસદોનું પ્રતિનિધિત્વ કરવા ઊભો છું. કોંગ્રેસને ચૂંટણીમાં 45.27 ટકા વોટ મળ્યા જ્યારે વિપક્ષને પણ 54.76 ટકા વોટ મળ્યા. સામ્યવાદી પક્ષો પણ અમારી સાથે છે. તેમને પણ આ સરકાર પર વિશ્વાસ નથી. સામ્યવાદીઓ પણ ઈચ્છે છે ‘કેબિનેટ રિસ્પોન્સિબિલિટી ટુ લેજિસ્લેચરઃ મોશન ઑફ કોન્ફિડન્સ એન્ડ નો-કોન્ફિડન્સ ઇન લોકસભા એન્ડ સ્ટેટ લેજિસ્લેચર્સ’ પુસ્તકમાં જીસી મલ્હોત્રાએ પ્રથમ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ પરની ચર્ચાનું વિગતવાર વર્ણન કર્યું છે. આ પુસ્તક અનુસાર આચાર્ય કૃપાલાનીએ અરુણાચલ પ્રદેશ (જૂનું નામ NEFA એટલે કે નોર્થ ઈસ્ટ ફ્રન્ટિયર એજન્સી)માં તૈનાત અધિકારીઓની સલાહ લીધા વિના સેના પર સેના સંબંધિત નિર્ણયો લેવાનો આરોપ લગાવ્યો હતો.
નેહરુએ કહ્યું કે ચીન સાથેની વાતચીતને બિનજરૂરી ગણાવી હતી
ચીન સાથેની વાતચીતને બિનજરૂરી ગણાવતા તેમણે કહ્યું હતું કે તેમને ભગાડવા માટે શારીરિક અને માનસિક રીતે તૈયાર રહેવાની જરૂર છે. તેમણે પંચશીલ કરારને લઈને પંડિત નેહરુને પણ ઘેર્યા અને તેને બકવાસ ગણાવીને ચીન સાથેના રાજદ્વારી સંબંધો તોડવાની હાકલ કરી. અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવને રસપ્રદ અને ફાયદાકારક ગણાવતા તત્કાલિન વડાપ્રધાન ડિતપં નેહરુએ કહ્યું હતું કે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ કોઈ પક્ષને સત્તા પરથી દૂર કરવા માટે લાવવામાં આવે છે, પરંતુ આ પ્રસ્તાવનો હેતુ સરકારને ઉથલાવી પાડવાનો નહોતો.
નેહરુના સમયે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવવાની પ્રક્રિયા શરૂઆત થઇ
ભારતના સંસદીય ઈતિહાસમાં દેશના પ્રથમ વડાપ્રધાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુના સમયે અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ લાવવાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ હતી. 1962ના ચીન યુદ્ધમાં હાર બાદ, આચાર્ય જે.બી. કૃપાલાનીએ ઓગસ્ટ 1963માં સંસદના ચોમાસુ સત્ર દરમિયાન પંડિત જવાહરલાલ નેહરુની આગેવાની હેઠળની સરકાર સામે અવિશ્વાસની દરખાસ્ત દાખલ કરી હતી. આ પ્રસ્તાવની તરફેણમાં માત્ર 62 મત પડ્યા હતા, જ્યારે તેની વિરુદ્ધમાં 347 મત પડ્યા હતા. આ પછી લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી, ઈન્દિરા ગાંધી, રાજીવ ગાંધી, પીવી નરસિમ્હા રાવ, અટલ બિહારી વાજપેયી, મનમોહન સિંહ સહિત અનેક વડાપ્રધાનોને અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવનો સામનો કરવો પડ્યો હતો.
19 વર્ષમાં 21 વખત અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ આવ્યો, 15 વખત ઈન્દિરા વિરુદ્ધ
પ્રથમ અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ વર્ષ 1963માં લાવવામાં આવ્યો હતો અને વર્ષ 1970 સુધીમાં તેની સંખ્યા 12 પર પહોંચી ગઈ હતી. 1963 થી 1982 સુધી 19 વર્ષમાં 21 અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ રજૂ કરવામાં આવ્યા હતા. વડાપ્રધાન તરીકે ઈન્દિરા ગાંધીને સૌથી વધુ 15 વખત અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવનો સામનો કરવો પડ્યો હતો. પંડિત નેહરુ, રાજીવ ગાંધી અને અટલ બિહારી વાજપેયીની સરકારો સામે ઓછામાં ઓછા એક વખત અવિશ્વાસની દરખાસ્ત લાવવામાં આવી હતી. લાલ બહાદુર શાસ્ત્રી અને પીવી નરસિમ્હા રાવની સરકારો સામે ત્રણ વખત અવિશ્વાસની દરખાસ્ત આવી હતી, જ્યારે નરેન્દ્ર મોદી અને મોરારજી દેસાઈ બે-બે વખત વડાપ્રધાન રહ્યા હતા.
લોકસભાના નિયમોમાં અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવની જોગવાઈ
અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવનો નિયમ લોકસભાના નિયમ 198માં છે. બંધારણના અનુચ્છેદ 118 હેઠળ એવી જોગવાઈ છે કે સંસદના બંને ગૃહો કાર્યવાહીના સંચાલન માટે પોતાના નિયમો અનુસાર નિયમો બનાવી શકે છે. અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવ માત્ર લોકસભામાં જ લાવવામાં આવે છે. લોકસભાનો કોઈપણ સભ્ય અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવની નોટિસ આપી શકે છે. લોકસભા સ્પીકર અવિશ્વાસ પ્રસ્તાવની નોટિસ સ્વીકારે છે અને તેને ઓછામાં ઓછા 50 સાંસદોનું સમર્થન પ્રાપ્ત થાય ત્યારે જ તેને ચર્ચા માટે મંજૂર કરે છે.
આ પણ વાંચો –બીમાર મનમોહન સિંહને સંસદમાં લાવવાને ભાજપે ગણાવી કોંગ્રેસની સનક, તો કોંગ્રેસે આપ્યો કંઇક આવો જવાબ
