Kanu Jani 
નિર્માતા નિર્દેશક શ્યામ બેનેગલની ફિલ્મ ‘Manthan’ની ગણના ભારતની શ્રેષ્ઠ આર્ટ ફિલ્મોમાં થાય છે… ‘મંથન’માં ગિરીશ કર્નાડ, સ્મિતા પાટિલ, નસીરુદ્દીન શાહ, સાધુ મેહર, અનંત નાગ, અમરીશ પુરી, કુલભૂષણ ખરબંદા, મોહન અગાશે જેવા ઘણા કલાકારો છે.સવિતા બજાજ, આભા ધુલિયા અને અંજલિ પંગણકર ભારતની શ્વેત ક્રાંતિના જનક ડૉ. વર્ગીસ કુરિયનની અગ્રણી દૂધ સહકારી ચળવળથી પ્રેરિત હતા,
વર્ગીસ કુરિયન ભારતમાં શ્વેત ક્રાંતિના ધ્વજ વાહક
આ ફિલ્મે ડેરી સહકારી ચળવળ પર ભારે અસર કરી હતી. …વર્ગીસ કુરિયને 1970 માં ‘ઓપરેશન ફ્લડ’ શરૂ કર્યું જેના કારણે ભારતમાં ‘દૂધની ક્રાંતિ’ થઈ અને થોડા જ સમયમાં ભારત 1998માં વિશ્વનું સૌથી મોટું દૂધ ઉત્પાદક બન્યું. અને ત્યારથી તે જળવાઈ રહ્યું છે આ પદને કારણે વર્ગીસ કુરિયનને ભારતમાં શ્વેત ક્રાંતિના ધ્વજ વાહક કહેવામાં આવે છે.
‘મંથન’માં ખેડૂતો અને પશુપાલકોનો સંઘર્ષ
શ્યામ બેનેગલ અને વર્ગીસ કુરિયને મળીને આ ઐતિહાસિક સફળતાને ફિલ્મમાં કંડારવા માટે વાર્તા તત્વ વિચાર્યું. અને ‘મંથન’ બનાવવાની પ્રક્રિયા શરૂ થઈ . ‘ ‘Manthan’ ‘ની વાર્તા વર્ગીસ કુરિયન અને શ્યામ બેનેગલ દ્વારા મળીને લખવામાં આવી હતી અને સંવાદો કૈફી આઝમીએ લખ્યા હતા. 1976. કટોકટી દરમિયાન રિલીઝ થયેલી ‘મંથન’માં ખેડૂતો અને પશુપાલકોના સંઘર્ષને ફિલ્મના પડદા પર ખૂબ જ સચોટ રીતે દર્શાવવામાં આવ્યો હતો.
સહકારી મંડળીના દરેક સભ્યો માથાદીઠ બે રૂપિયા રોકી ફાઇનાન્સર બન્યા
ફિલ્મની વાર્તા ગામડાઓમાં સહકારી મંડળીઓની રચનામાં રોકાયેલા ખેડૂતો પર આધારિત હોવાથી, કોઈ પણ ફિલ્મ નિર્માતા આ ફિલ્મ પર નાણાં રોકવા તૈયાર ન હતા.ફિલ્મનું બજેટ તે સમયે 10-12 લાખ હતું. વર્ગીસ કુરિયન અને શ્યામ બેનેગલે ખેડૂતો પાસેથી 2 રૂપિયાનું દાન એકત્ર કરવાનું નક્કી કર્યું હતું ખેડુતોને દૂધ વેચીને જે કમાણી થાય છે તેમાંથી 2 રૂપિયા દાનમાં આપવા અપીલ કરી જેથી એકત્ર થયેલ ફંડની મદદથી એક ફિલ્મ બનાવી શકાય અને ખેડૂતોનો સંઘર્ષ આખી દુનિયાને બતાવી શકાય.
તે સમયે, ગુજરાતમાં કુરિયન દ્વારા રચાયેલી સહકારી મંડળી સાથે લગભગ 5 લાખ ખેડૂતો જોડાયેલા હતા અને તે તમામ ખેડૂતોએ તેમની કમાણીમાંથી 2 રૂપિયા બચાવ્યા હતા અને ફિલ્મ ‘મંથન’માં રોકાણ કર્યું હતું. આ રીતે ‘મંથન’ એક એવી ફિલ્મ બની જેનું નિર્માણ 5 લાખ ખેડૂતોએ કર્યું હતું.
‘મંથન’નું શૂટિંગ ગુજરાતના સાંગણવા ગામમાં થયું હતું. ફિલ્મના કલાકારોએ લગભગ 45 દિવસ આ ગામમાં પડાવ નાખ્યો હતો આખો દિવસ ખેતરમાં કામ કરીને માત્ર 5 રૂપિયા કમાઈ શકતા લોકોને 7 રૂપિયા આપો પછી ‘મંથન’ ફિલ્મની ટીમ સાથે ગામના સરપંચના લગ્નમાં પણ 51 રૂપિયા આપ્યા.
જાતિનું રાજકારણ, મહિલા સંઘર્ષ- ફિલ્મ ‘મંથન’
આ ફિલ્મ ‘Manthan’ એક રીતે આઝાદી પછીના ભારતનું ચિત્ર રજૂ કરે છે, ‘મંથન’ તે મુદ્દાઓ અને સમસ્યાઓને પ્રામાણિકપણે રજૂ કરે છે તેમના રોજિંદા જીવનમાં સાથે સંઘર્ષ. ઉદાહરણ તરીકે, જાતિનું રાજકારણ, મહિલા સંઘર્ષ અને અમીર અને ગરીબ વચ્ચેની ઊંડી ખાઈ. ……..આ ફિલ્મ ખૂબ જ કુશળતાપૂર્વક બતાવે છે કે કેવી રીતે રાજકારણમાં જાતિ અને વર્ગના મુદ્દાઓનો ઉપયોગ લોકોને ભડકાવવા અને ગેરમાર્ગે દોરવા માટે કરવામાં આવે છે.
યે સિસોટી આપડી છે
‘Manthan’ ફિલ્મનું શીર્ષક ગીત “મેરો ગામ કથા પારે” પ્રીતિ સાગર દ્વારા ગાયું હતું….પ્રીતિએ 1977 માં આ ગીત માટે શ્રેષ્ઠ સ્ત્રી ગાયિકાનો એવોર્ડ જીત્યો હતો. બાદમાં આ ગીતનો ઉપયોગ અમૂલની જાહેરાતમાં કરવામાં આવ્યો હતો અને આ ગીત ટેલિવિઝન પર બતાવવામાં આવ્યું હતું. આ ફિલ્મ દરેક ગામ-આધારિત કાર્યક્રમ માટે રાષ્ટ્રગીત બની ગયું હતું અને એટલું લોકપ્રિય બન્યું હતું કે ઇન્સ્ટિટ્યૂટ ઑફ રૂરલ મેનેજમેન્ટ, આણંદ (IRMA) એ ફિલ્મના એક સંવાદ પરથી તેના ઈ-ચૌપાલ મોડલની ટેગલાઇન અપનાવી હતી, “યે સિસોટી આપડી છે!” ફિલ્મનું સંગીત પણ વનરાજ ભાટિયા પાસે કરાવ્યું.
કાન્સ 2024ના રેડ કાર્પેટ વર્લ્ડ પ્રીમિયર માટે ‘મંથન’ની વરણી
‘મંથન’ રીલિઝ થતાં જ તેની ખૂબ પ્રશંસા કરવામાં આવી હતી, આ ફિલ્મને જોવા માટે ખેડૂતો ટ્રક અને ટ્રેક્ટરમાં આવતા હતા, એટલું જ નહીં, ‘મંથન‘ને બે નેશનલ એવોર્ડ પણ મળ્યા હતા.
ભારત સરકાર તરફથી 1976નો રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર પણ મળ્યો.
‘મંથન‘ને 1977માં હિન્દીમાં સર્વશ્રેષ્ઠ પટકથા માટેનો રાષ્ટ્રીય ફિલ્મ પુરસ્કાર મળ્યો 1976 માં શ્રેષ્ઠ વિદેશી ભાષાની ફિલ્મ માટે. એવોર્ડ માટે ભારતની રજૂઆત પણ હતી…
આનંદની વાત એ છે કે મે મહિનામાં શ્યામ બેનેગલ દ્વારા દિગ્દર્શિત મંથન (1976) નું 4K રિસ્ટોર વર્ઝન, 77માં કાન્સ ફિલ્મ ફેસ્ટિવલમાં કેન્સ ક્લાસિક્સ કેટેગરીમાં 2024ના રેડ કાર્પેટ વર્લ્ડ પ્રીમિયર માટે પસંદ કરવામાં આવ્યું છે.
કેન્સ ક્લાસિક વિભાગ હેઠળ મંથન એ એકમાત્ર ભારતીય ફિલ્મ છે જેને પસંદ કરવામાં આવી
આ વર્ષે ફેસ્ટિવલના કેન્સ ક્લાસિક વિભાગ હેઠળ મંથન એ એકમાત્ર ભારતીય ફિલ્મ છે જેને પસંદ કરવામાં આવી છે….ફિલ્મ મંથનને NFDC-નેશનલ ફિલ્મ આર્કાઈવ ઓફ ઈન્ડિયાના સંગ્રહમાં સચવાયેલા પિક્ચર નેગેટિવમાંથી ડિજિટાઈઝ કરવામાં આવી હતી અને તેનો અવાજ હતો. ફિલ્મ હેરિટેજ ફાઉન્ડેશન મ્યુઝિયમ દ્વારા તેને 35 mm RP થી ડિજિટાઇઝ કરવામાં આવ્યું છે… આ પ્રયાસ માટે, અમે દર્શકોના આનંદ માટે ‘મંથન’ ફિલ્મને 4K (અલ્ટ્રા હાઇ ડેફિનેશન) માં પુનઃસ્થાપિત કરવામાં આવી છે નેશનલ ફિલ્મ આર્કાઈવ ઓફ ઈન્ડિયા પ્રત્યે કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરીએ છીએ…આવા પ્રયાસો ચાલુ રહેવા જોઈએ…
આ પણ વાંચો- Shamshad Begum-મંદિરની ઘંટડી જેવો રણકતો સ્વર
