Dhruv Parmar અંગ્રેજોના જમાનામાં બનેલા ત્રણ કાયદામાં ફેરફાર થવા જઈ રહ્યા છે. આને બદલવા માટે લોકસભામાં બિલ રજૂ કરવામાં આવ્યું છે. બાદમાં તેને સમીક્ષા માટે સંસદીય સમિતિને મોકલવામાં આવ્યો હતો. સમિતિએ હવે આ અહેવાલ રાજ્યસભાના અધ્યક્ષ જગદીપ ધનખરને સોંપ્યો છે. પણ શું બદલાશે? ઇન્ડિયન પીનલ કોડ (IPC), કોડ ઑફ ક્રિમિનલ પ્રોસિજર (CrPC) અને ભારતીય પુરાવા અધિનિયમ.
1860 માં બનેલી IPC ને ભારતીય ન્યાય સંહિતા તરીકે ઓળખવામાં આવશે, 1898 માં બનેલી CRPC ને ભારતીય નાગરિક સંરક્ષણ સંહિતા તરીકે ઓળખવામાં આવશે અને 1872 ના ભારતીય પુરાવા અધિનિયમને ભારતીય પુરાવા સંહિતા તરીકે ઓળખવામાં આવશે. આ ત્રણેયના નામ જ નહીં બદલાશે પણ ઘણું બધું બદલાશે.
આમાં સૌથી મહત્વપૂર્ણ ફેરફાર IPC માં થશે. IPC ની ઘણી કલમો BNS માં નહીં હોય. અને અત્યાર સુધી હત્યાની કલમ 302 લાગુ કરવામાં આવી હતી, હવે તેની જગ્યાએ કલમ 101 લાગૂ કરવામાં આવશે. મોબ લિંચિંગ માટે પણ સજા થશે, જે IPC માં નથી. ગેંગ રેપમાં પણ ફાંસીની સજાની જોગવાઈ હશે.
શું બદલાશે?
– હત્યાની સજા 302 નહીં પણ 101 હશે.
- આઈપીસીની કલમ 302 હેઠળ હત્યા સજાપાત્ર છે. આ અંતર્ગત દોષી સાબિત થવા પર આજીવન કેદ અને મૃત્યુદંડની જોગવાઈ છે. આ ઉપરાંત દંડ પણ વસૂલવામાં આવે છે.
- જ્યારે, BNSમાં કલમ 302માં ‘સ્નેચિંગ’ની જોગવાઈ છે. પ્રસ્તાવિત BNSમાં કલમ 101માં હત્યા માટે સજાની જોગવાઈ છે. તેમાં બે પેટા વિભાગો છે. કલમ 101(1) કહે છે કે, જો કોઈ વ્યક્તિ હત્યાનો દોષી સાબિત થાય છે, તો તેને આજીવન કેદથી લઈને મૃત્યુદંડની સજા થઈ શકે છે. આ ઉપરાંત તેના પર દંડ પણ વસૂલવામાં આવશે.
- તે જ સમયે, કલમ 101(2) માં મોબ લિંચિંગ માટે સજાની જોગવાઈ છે. આ અંતર્ગત જો પાંચ કે તેથી વધુ લોકો જાતિ, જાતિ કે ભાષાના આધારે હત્યા કરે છે તો સાત વર્ષથી લઈને મૃત્યુદંડ સુધીની સજાની જોગવાઈ છે.
- આ સિવાય હત્યાના પ્રયાસના મામલામાં IPCની કલમ 307 હેઠળ સજાની જોગવાઈ છે. BNSમાં આ માટે કલમ 107 હશે.
– બળાત્કારના કેસમાં શું બદલાશે?
- આઈપીસીમાં કલમ 375 છે. આમાં બળાત્કારની વ્યાખ્યા કરવામાં આવી છે. આ સાથે, 7 સંજોગોનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે જ્યારે જાતીય સંભોગને બળાત્કાર ગણવામાં આવે છે. સાથે જ કલમ 376માં બળાત્કાર માટે સજાની જોગવાઈ છે.
- સૂચિત BNSમાં કલમ 63 અને 64 છે. આ ગુનાઓની સજા કલમ 64માં જણાવવામાં આવી છે. અન્ય કોઈ ફેરફાર કરવામાં આવ્યા નથી.
- બળાત્કારના કેસમાં દોષિત ઠરે તો ઓછામાં ઓછી 10 વર્ષની જેલ અને દંડની જોગવાઈ છે. આને આજીવન કેદ સુધી લંબાવી શકાય છે.
- 18 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની સગીર સાથે સામૂહિક બળાત્કારના કિસ્સામાં, દોષિત વ્યક્તિ માટે 20 વર્ષથી આજીવન કેદ સુધીની સજાની જોગવાઈ છે. પ્રસ્તાવિત BNSની કલમ 70(2) હેઠળ, સગીર પર બળાત્કારના દોષિતો માટે મૃત્યુદંડની જોગવાઈ છે.
- 16 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની બાળકી પર બળાત્કારની સજા વધારીને 20 વર્ષ કરવામાં આવી છે. સગીર પર બળાત્કાર કરવા બદલ મૃત્યુદંડની જોગવાઈ પણ છે. 12 વર્ષથી ઓછી ઉંમરની સગીર સાથે બળાત્કાર કરનારને ઓછામાં ઓછી 20 વર્ષની જેલ અથવા મૃત્યુદંડની સજા થઈ શકે છે.
– કલમ 377 નાબૂદ!
- આઈપીસીમાં કલમ 377 હતી. જેમાં કોઈ પણ પુરુષ, સ્ત્રી કે પ્રાણી સાથે અકુદરતી શારીરિક સંબંધ બાંધવા પર 10 વર્ષથી લઈને આજીવન કેદ સુધીની સજાની જોગવાઈ છે.
- સપ્ટેમ્બર 2018માં સુપ્રીમ કોર્ટે કલમ 377નો એક ભાગ અપરાધની શ્રેણીમાંથી હટાવી દીધો હતો. જેના કારણે સહમતિથી બનેલા સમલૈંગિક સંબંધોને ગુનાના દાયરાની બહાર લઈ જવામાં આવ્યા હતા. પ્રસ્તાવિત BNSમાં કલમ 377 સંપૂર્ણપણે હટાવી દેવામાં આવી છે.
- જો કે, સંસદીય સમિતિએ બિન-સહમતિ વિનાના સમલૈંગિકતાને ગુનાહિત બનાવવાનું સૂચન કર્યું છે.
– દેશદ્રોહની કલમ 124 A નાબૂદ!
- આઈપીસીની કલમ 124Aમાં દેશદ્રોહનો ઉલ્લેખ છે. આ મુજબ, જો કોઈ વ્યક્તિ, બોલી કે લખીને અથવા હાવભાવ અથવા સંકેતો દ્વારા અથવા અન્ય કોઈપણ રીતે, નફરત અથવા તિરસ્કાર ભડકાવવાનો પ્રયાસ કરે છે અથવા અસંતોષ ઉશ્કેરે છે અથવા અસંતોષ ભડકાવવાનો પ્રયાસ કરે છે, તો તેના પર રાજદ્રોહનો આરોપ છે.
- આ બિનજામીનપાત્ર ગુનો છે અને જો દોષી સાબિત થાય તો ત્રણ વર્ષની જેલથી લઈને આજીવન કેદ સુધીની સજાની જોગવાઈ છે. તેમજ દંડ પણ થઈ શકે છે.
- પ્રસ્તાવિત BNSમાં કોઈ કલમ 124A નથી. તેના બદલે કલમ 150માં ‘રાજદ્રોહ’ સંબંધિત જોગવાઈ કરવામાં આવી છે. કલમ 150માં તેને ‘ભારતની સાર્વભૌમત્વ, એકતા અને અખંડિતતા માટે જોખમી કૃત્ય’ તરીકે સામેલ કરવામાં આવ્યું છે.
- BNSમાં, જો આમ કરવામાં દોષી સાબિત થાય તો 7 વર્ષથી લઈને આજીવન કેદ સુધીની સજાની જોગવાઈ છે. આ ઉપરાંત દંડ પણ વસૂલવામાં આવશે.
બીજું શું નવું હશે?
– આત્મહત્યાનો પ્રયાસ ગુનો નથીઃ
IPCની કલમ 309 હેઠળ આત્મહત્યાનો પ્રયાસ ગુનો હતો. BNSમાં આવી કોઈ જોગવાઈ નથી. જો કે, કલમ 224 છે, જે કહે છે કે જે કોઈ લોકસેવકને કોઈપણ કામ કરવા દબાણ કરવા અથવા રોકવાના ઈરાદાથી આત્મહત્યા કરવાનો પ્રયાસ કરે છે, તેને એક વર્ષ સુધીની કેદ અને દંડની સજા થઈ શકે છે.
– આતંકવાદની વ્યાખ્યા
BNS બિલમાં આતંકવાદની વ્યાખ્યા નક્કી કરવામાં આવી છે. આ આઈપીસીમાં ન હતું. આ મુજબ, જે કોઈ ભારત અથવા અન્ય કોઈ દેશમાં ભારતની એકતા, અખંડિતતા અને સુરક્ષાને જોખમમાં મૂકવા, સામાન્ય જનતાને અથવા તેના કોઈ વર્ગને ડરાવવા અથવા જાહેર વ્યવસ્થાને ખલેલ પહોંચાડવાના ઈરાદાથી કોઈ પણ કૃત્ય કરશે તો તેને આતંકવાદી કૃત્ય ગણવામાં આવશે. BNSની કલમ 111 માં આ માટે સજાની જોગવાઈ છે. આ અંતર્ગત આજીવન કેદ સુધીની સજા થઈ શકે છે.
– કથિત લવ જેહાદ પર સજા
BNS બિલમાં મહિલા સાથે છેતરપિંડી કે ખોટું બોલીને અથવા લગ્નના બહાને શારીરિક સંબંધ બાંધવા બદલ સજાની જોગવાઈ પણ છે. જો આવા મામલાઓમાં દોષી સાબિત થાય તો 10 વર્ષની જેલ અને દંડની જોગવાઈ થઈ શકે છે.
– ભાગેડુ ગુનેગારો પર ટ્રાયલ
અત્યાર સુધી કોઈપણ ગુનેગાર કે આરોપીની સુનાવણી ત્યારે જ શરૂ થતી હતી જ્યારે તે કોર્ટમાં હાજર હોય. પરંતુ હવે ફરાર જાહેર કરાયેલા ગુનેગાર વગર પણ ટ્રાયલ ચલાવી શકાશે. ફરાર આરોપીઓ સામે આરોપ ઘડ્યાના ત્રણ મહિના બાદ ટ્રાયલ શરૂ થશે. આનાથી દાઉદ ઈબ્રાહિમ જેવા ફરાર ગુનેગારો સામે ટ્રાયલ શરૂ થઈ શકશે. અને તેમને સજા થઈ શકે છે.
– ક્યાંય પણ ઝીરો એફઆઈઆર
બીએનએસ બિલમાં પણ ઝીરો એફઆઈઆર સંબંધિત જોગવાઈ છે. હવે તમે દેશમાં ગમે ત્યાં ઝીરો FIR નોંધાવી શકો છો. તેમાં સ્ટ્રીમ્સ પણ ઉમેરવામાં આવશે. અત્યાર સુધી ઝીરો એફઆઈઆરમાં કલમો ઉમેરવામાં આવી ન હતી. ઝીરો એફઆઈઆર 15 દિવસમાં સંબંધિત પોલીસ સ્ટેશનને મોકલવાની રહેશે.
– ઝડપી ન્યાય મેળવવાનો દાવો
- સરકારનો દાવો છે કે આ નવા બિલ કાયદા બન્યા બાદ લોકોને ઝડપથી ન્યાય મળી શકશે. આ માટે બિલમાં ઘણી જોગવાઈઓ કરવામાં આવી છે.
- જોગવાઈઓ હેઠળ, નાના કેસો અને ત્રણ વર્ષથી ઓછી સજા સાથે સજાપાત્ર ગુનાઓમાં સમરી ટ્રાયલ હાથ ધરવામાં આવશે. આ સાથે, સેશન્સ કોર્ટમાં 40% થી વધુ કેસ સમાપ્ત થવાની અપેક્ષા છે.
- પોલીસે 90 દિવસમાં ચાર્જશીટ દાખલ કરવી પડશે. સંજોગોના આધારે કોર્ટ 90 દિવસનો વધુ સમય આપી શકે છે. 180 દિવસમાં એટલે કે છ મહિનામાં તપાસ પૂરી કરીને ટ્રાયલ શરૂ કરવાની રહેશે.
- કોર્ટે 60 દિવસની અંદર આરોપીઓ સામે આરોપ ઘડવાના રહેશે. સુનાવણી પૂર્ણ થયા બાદ 30 દિવસમાં નિર્ણય આપવો પડશે. કોર્ટના નિર્ણય અથવા આદેશની નકલ સાત દિવસમાં ઓનલાઈન અપલોડ કરવાની રહેશે.
શું શું બદલાશે?
– IPC
કયું કૃત્ય ગુનો છે અને તેની શું સજા થશે? આ આઈપીસી દ્વારા નક્કી કરવામાં આવે છે. તેનું નામ બદલીને ભારતીય ન્યાયિક સંહિતા કરવાનો પ્રસ્તાવ છે. IPCમાં 511 કલમો છે. હવે 356 બાકી રહેશે. 175 વિભાગો બદલાશે. 8 નવા ઉમેરાશે.
– CrPC
ધરપકડ, તપાસ અને કાર્યવાહીની પ્રક્રિયા CrPCમાં લખેલી છે. CrPCમાં 533 વિભાગો છે. 160 વિભાગો બદલવામાં આવશે. 9 નવા સ્ટ્રીમ્સ ઉમેરવામાં આવશે અને 9 સ્ટ્રીમ્સ સમાપ્ત થશે.
– ઈન્ડિયન એવિડન્સ એક્ટ
કેસના તથ્યો કેવી રીતે સાબિત થશે, નિવેદનો કેવી રીતે રેકોર્ડ કરવામાં આવશે, આ બધું ઈન્ડિયન એવિડન્સ એક્ટમાં છે. તેને ઈન્ડિયન એવિડન્સ બિલ નામ આપવામાં આવશે. પહેલા 167 વિભાગ હતા, હવે 170 થશે. 23 વિભાગો બદલવામાં આવશે. એક નવો વિભાગ ઉમેરવામાં આવશે.
આ પણ વાંચો : UP News : મફત ગેસ સિલિન્ડર પર CM યોગીએ કરી મોટી જાહેરાત, કહ્યું- દિવાળી પછી હોળી પર પણ…
