Vipul Pandya
176
- બજેટ છાપવાની પ્રક્રિયા અત્યંત ગુપ્ત છે
- 1950 સિવાય ક્યારેય બજેટ લીક થયું નથી
- તે વર્ષ સુધી બજેટ રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં છપાતું હતું
બજેટ 2023નું કાઉન્ટડાઉન શરૂ થઈ ગયું છે. નાણામંત્રી નિર્મલા સીતારમણ 1 ફેબ્રુઆરીએ રજૂ કરશે. તે સરકારની કમાણી અને ખર્ચનો હિસાબ છે. બજેટ બનાવવાની પ્રક્રિયા ખૂબ જ ગુપ્ત હોય છે. હલવા સમારંભ પછી, બજેટ છાપવાની પ્રક્રિયા શરૂ થાય છે. બજેટની પ્રક્રિયામાં સામેલ તમામ અધિકારીઓ અને સહાયક સ્ટાફ મંત્રાલયમાં ‘પેક’ થઈ જાય છે. આ સમય દરમિયાન અધિકારીઓને તેમના ફોનનો ઉપયોગ કરવાની મંજૂરી નથી. બજેટ રજૂ ન થાય ત્યાં સુધી તેઓ તેમના પરિવારને પણ મળતા નથી. આવા અગમચેતીના પગલાંથી અત્યાર સુધી ઉત્તમ પરિણામો મળ્યા છે. એક કેસ સિવાય કોઈ બજેટ લીક થયું નથી. કેન્દ્રીય બજેટ 1950માં લીક થયું હતું. ત્યારે જોન મથાઈ નાણામંત્રી હતા. તે વર્ષ સુધી બજેટ રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં જ છપાતું હતું. આ ઘટના બાદ રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં બજેટ છપાવવાની પરંપરામાં બદલાવ આવ્યો હતો. સરકારને પ્રિન્ટિંગ પ્રક્રિયાને મિન્ટો રોડ પર ખસેડવાની ફરજ પડી હતી. 1980 થી, બજેટ નોર્થ બ્લોકના ભોંયરામાં છાપવામાં આવતું હતું.
બજેટ કેવી રીતે બને છે?
બજેટની પ્રક્રિયા ખૂબ જ જટિલ અને લાંબી છે. નાણા મંત્રાલય, નીતિ આયોગ ઉપરાંત અન્ય મંત્રાલયો પણ આમાં સામેલ છે. આર્થિક બાબતોના વિભાગના બજેટ વિભાગે રાજ્યો, મંત્રાલયો, કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો, સંરક્ષણ દળો અને વિભાગોને આગામી બજેટ માટે અંદાજો સબમિટ કરવા કહ્યું છે. નાણા મંત્રાલય સાથે પરામર્શ કર્યા પછી ટેક્સ પ્રસ્તાવનો નિર્ણય લેવામાં આવે છે. વડાપ્રધાનની મંજૂરી બાદ બજેટ છપાવવા માટે તૈયાર થઈ જાય છે.
જોન મથાઈએ બે બજેટ રજૂ કર્યા
નાણામંત્રીની સાથે કેટલાક ઉચ્ચ અધિકારીઓ દ્વારા બજેટ તૈયાર કરવામાં આવે છે. તે ઘણી સાવચેતી લે છે. બજેટનો કોઈ હિસ્સો લીક ન થાય તેનું સંપૂર્ણ ધ્યાન રાખવામાં આવે છે. 1950ની વાત છોડીએ તો આજ સુધી આવું બન્યું નથી. ત્યાં સુધી બજેટ રાષ્ટ્રપતિ ભવનમાં છપાયું હતું. જો કે, તે વર્ષે કંઈક અલગ જ બન્યું. ત્યારબાદ બજેટ લીક થયું હતું. તે સમયે જોન મથાઈ નાણામંત્રી હતા. જોન મથાઈએ બે બજેટ રજૂ કર્યા. પ્રથમ 1949-50 માટે અને ફરીથી 1950-51 માટે. મથાઈએ 1950માં બજેટ રજૂ કર્યા બાદ રાજીનામું આપ્યું હતું. તેમના પર મોટી શક્તિઓના હિતોની સેવા કરવાનો આરોપ હતો. તેની સામે દેખાવો થયા હતા. આ પછી પ્રિન્ટિંગનું સ્થળ બદલવામાં આવ્યું હતું. બજેટ છાપવાની સમગ્ર પ્રક્રિયા મિન્ટો રોડ, નવી દિલ્હી ખાતે શરૂ થઈ ગઈ છે.
બાદમાં નોર્થ બ્લોકમાં બજેટ છાપવાનું શરૂ થયું
ત્યારબાદ 1980માં સરકારે નોર્થ બ્લોકમાં પ્રિન્ટિંગ પ્રેસ શરૂ કરવાનો નિર્ણય લીધો. ત્યારથી અહીં કેન્દ્રીય બજેટનું પ્રિન્ટિંગ શરૂ થયું. ભારતમાં બજેટ રજૂ કરવાની પરંપરા આઝાદી પહેલાની છે. દેશનું પ્રથમ બજેટ 7 એપ્રિલ, 1860ના રોજ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. પછી જેમ્સ વિલ્સન નામના સ્કોટિશ અર્થશાસ્ત્રીએ બ્રિટિશ સામ્રાજ્ય સમક્ષ ભારતીય બજેટ રજૂ કર્યું. વિલ્સન ઈસ્ટ ઈન્ડિયા કંપનીનો કર્મચારી હતો. સ્વતંત્ર ભારતનું પ્રથમ બજેટ 26 નવેમ્બર 1947ના રોજ રજૂ કરવામાં આવ્યું હતું. તત્કાલિન નાણામંત્રી આરકે સન્મુખમ શેટ્ટીએ તેની રજૂઆત કરી હતી.
આપણ વાંચો-જાણો નાણામંત્રી નિર્મલા સિતારમણ દ્વારા રજુ થઇ રહેલા બજેટ સાથે જોડાયેલી તમામ નાની-મોટી જાહેરાત
ગુજરાત ફર્સ્ટ તમને સમાચારોથી હંમેશા અવગત રાખશે
ગુજરાતની નંબર 1 ગુજરાતી ન્યૂઝ ચેનલ એટલે ગુજરાત ફર્સ્ટ (Gujarat First) – જે ગુજરાતીઓને દરેક સમાચારમાં રાખે છે આગળ. ગુજરાત, રાષ્ટ્રીય, આંતરરાષ્ટ્રીય, ઇલેક્શન, બિઝનેસ, સ્પોર્ટ્સ, મનોરંજન સહિતના દરેક સમાચાર વાંચો ગુજરાત ફર્સ્ટ પર. હવે દરેક સમાચાર આંગળીના ટેરવે આપના મોબાઈલમા, ડાઉનલોડ કરો અમારી લેટેસ્ટ Android અને iOS એપ. લેટેસ્ટ ન્યૂઝથી અપડેટ રહેવા માટે સોશ્યિલ મીડિયામાં અમારી સાથે જોડાઓ.
